Streltsy : Rus Çarlığı’nın seçkin bir savaş gücü

 

 

Streltsy, Rusya’da 15. yüzyılın sonu - 18. yüzyılın başında, devletin  özel ordusunda görev yapan seçilmiş askerlerdir.

Streltsy, Rus Çarlığı’nın seçkin bir savaş gücü idi.

Kolay anlaşılması için Rusların yeniçerileri gibi demek mümkün.

Yeniçeri Ocağı, Osmanlı İmparatorluğu'nda padişaha bağlı kapıkulunun en büyük birimiydi. Kesin kuruluş tarihi bilinmese de, on dördüncü yüzyılın son yarısında I. Murad döneminde (1362-1389) kurulduğu kabul edilir. Avrupa'nın ilk modern daimi ordusuydu.

Ve bir iddiaya göre Sterltsy’ler kurulurken Osmanlıların yeniçeri ordusu örnek alınmıştır.

O dönemin elit bir birliği olarak kurulan, zamanla bir toplumsal tabakaya dönüşmüş olan askeri bir sınıftı.

Osmanlı İmparatorluğu’ndaki yeniçeriler gibi zamanla ilk kurulduğu zamanlara göre maaşına alışmış, aile içi statü aktarımı kaynağına dönmüş, reformlara geleneksek statüleri bozulacak diye karşı çıkmışlardır.

Daha sonra da isyanlar çıkarmışlardır.

Gerek sahip oldukları imtiyazlar, gerek teşkilatlanmaları, gerek çıkardıkları isyanlarla çarları devirmeleri ve yönetime ortak olma çabaları, gerekse de kuruluşları ve kaldırılışlarıyla yeniçerilere büyük benzerlik gösteren ve en sonunda Büyük Petro tarafından güçlükle kaldırılmış Rus askeri yapılanmasıdır. Ortadan kaldırılmasından sonra yerine 1917 Ekim Devrimine kadar varlığını sürdürecek olan Preobrazhensky ordusu kuruldu.

Osmanlı'nın yeniçerileri kaldırması süreci gibi Büyük Petro da bunların yerine alternatif bir ordu kurmuş ve isyanlarını bastırarak tarihten silmiştir.

***

Kelimenin tam karşılığıyla Rusça'da 'nişancı' anlamına gelen ve 'tüfekçi' olarak çevrilebilen 'Streltsy', başlangıçta, 1550 yılında, Korkunç İvan tarafından Rusya'nın ordusunda devrim yaratma ve en seçkin birim olarak hizmet alma çabasıyla kuruldu.

3.000 Streltsy askere alındı ​​ve her biri Rus soylularından birinin komutası altına verilen 500'erlik birimlere bölündü.

Askere alınan Streltsy'lerin hizmeti kalıcı hale geldi.

Ayrıca çeşitli başka işlevler de üstlendiler; Moskova Streltsy alayına Kremlin'i (Çarlık ikametgahı) koruma sorumluluğu verildi ve Çar'ın kişisel korumaları olarak hizmet etme onuruna sahip oldular.

Diğer görevler arasında temel polis işlevleri ve itfaiye sorumlulukları vardı.

Streltsy'ler başlangıçta yılda dört ruble maaş almaya hak kazandılar (1550'de bu para önemli bir değere sahipti), ancak sürekli bütçe kısıtlamaları nedeniyle bunun yerine toprak gelirleri ve gelirlerini desteklemek için çiftçilik yapma veya tüccar olarak çalışma izni gibi başka tazminat biçimleri teklif edildi.

Streltsy'ler vergiye tabi değildi.

Sadece orduda hizmet etmektense gelirlerini desteklemek ve daha cazip olduğu için, başka işlerle meşgul olmaları nedeniyle zamanla savaş etkinlikleri azaldı. 

Streltsy'nin sayısı 1550'de yaklaşık 3.000'den 1681'de 55.000'e çıktı ve bu sayının yaklaşık yarısı tek başına Moskova'daydı.

Ancak Avrupa modelli alaylarla karşılaştırıldığında savaş etkinliklerinin 17. yüzyılın sonuna doğru giderek azalması daha belirgin hale geldi. 

Streltsy'yi yeni alaylara dahil etmek ve yeniden eğitmek sorunlu olmaya başlamıştı.

Yeni Avrupa modeli etkilerin güçlerini tehdit edeceğinden korkan Streltsy üyeleri, 1682'deki ilk başarısız darbelerine yol açan gizli siyasi arka oda gruplaşmalarına dahil oldular. 

Çar Fyodor'un 1682'deki ölümünden sonra, kız kardeşi Sophia, Streltsy'lerin huzursuzluğundan yararlandı, Çar'ın zehirlendiğine dair söylentiler üzerine onları isyana teşvik etti ve bu karmaşa içinde tahta geçmeye çalıştı.

Ama isyan her iki küçük kardeşinin (genç I. Petro ve kısmen zihinsel engelli olan V. Ivan) birlikte tahta çıkmasıyla sona erdiğinden, yalnızca kısmen başarılı oldu.

Ancak Streltsy'ler Sophia'yı Rusya'nın geçici naibi olarak atayacak kadar güçlüydü.

Sophia'nın kötü yönetimi nedeniyle, Petro ve ailesi ona olumsuz bakıyordu.

17 yaşındayken, Peter ve ailesi kız kardeşini iktidardan uzaklaştırdı ve onu Novodeviçy Manastırı'na gönderdi; bu, asiller sınıfından olan, istenmeyen kadın figürleri için nispeten yaygın bir kaderdi.

Ancak Sophia’nın mücadelesi henüz bitmemişti.

1698'de Streltsy'ler tekrar ayaklandılar, emirlerine uymadılar, komutanlarını zorla görevden aldılar ve tahtı geri almak için Sophia ile işbirliği yapan 4.000 kişilik bir kuvvetle Moskova'ya yürüdüler.

Petro, kendi alaylarından dördünü ve bir süvari birliğini (yaklaşık 2.300 kişilik) Streltsy'lerle savaşmak için gönderdi ve onları Moskova dışında yendi.

Petro, birçok kapsamlı soruşturmanın ilkini yürütmek için tarihi 'Büyük Elçiliği'ni yarıda kesti.

57 Streltsy Kızıl Meydan'da asılarak idam edildi ve dört gün sonra 74 kişi daha idam edildi.

Birçok Streltsy de kırbaçlandı, sürüklendi ve dörde bölündü ve diri diri gömüldü, toplam idam sayısı sonunda 1.182'ye ulaştı.

Genç Streltsy'ler uzak yerleşim yerlerine nakledildi, siyasi etkileri sınırlandı, geri kalanı 1720'de tamamen dağıtıldı.

Petro’nun cezalandırmaları hızlı ve acımasızdı, Sophia ile gergin ilişkisinden ve belki de o, henüz 10 yaşındayken 1682'de gerçekleşen ilk kanlı Streltsy isyanının çocukluk anılarından kaynaklanıyordu.

Onun emriyle, idam edilen Streltsy'lerin bazı cesetleri, Rusya'yı Avrupa'ya yaklaştırma kararlılığının bir işareti ve onu bir daha asla iktidardan uzaklaştırmaya çalışmaması yönünde bir uyarı olarak, Sophia'nın tam gözü önünde Novodevichy manastırının pencerelerinin dışına asıldı.

Streltsy ayaklanmasının ardından yaşanan kanlı olayların güçlü ve büyüleyici çizimlerinden biri, ünlü Rus sanatçı Vasily Surikov'un 'Streltsy İnfazının Sabahı' adlı tablosudur.

Bu tablo şu anda Moskova'daki Devlet Tretyakov Galerisi'nde sergilenmektedir.

Yaklaşık iki yüzyıl sonra, 1881'de resmedilen tablo, bu korkunç olayların Rus tarihinin gidişatındaki silinmez izlerin kanıtıdır ve Büyük Petro'nun yönetimini ve Rusya'yı Avrupa'ya yaklaştırarak devrim yapma yönündeki büyük hırslarını sonsuza dek pekiştirmiştir.

Streltsy'lerin tasfiyesi, Büyük Petro'nun 1698 Haziran'ından Temmuz'una kadar Streltsy'lere uyguladığı kitlesel dağıtma, infazlar ve ağır cezaları ifade eder.

***

Yeniçerilerin sonu da örnek alındıkları Strelsy’lerin sonu gibi oldu.

Yeniçeri Ocağı, Osmanlı Padişahı II. Mahmut tarafından 16 Haziran 1826 tarihinde, İstanbul'da  topa tutularak yok edilmesi ve sağ kalanların ise 16-17 Haziran'da idam edilmesi ile sonuçlanan Vaka-i Hayriye (Hayırlı Olay) adı verilen tarihi olay sonunda kanlı bir şekilde ortadan kaldırılmıştır.