Moskova'da Kruşçev döneminde inşa edilen binalar

Kaynak: https://dzen.ru/

 

Kruşçovkalar . 

Bu tür binalar, günümüzde birçok Rus şehrinin peyzajının ayrılmaz bir parçası olmaya devam ediyor. 

Gri ve çirkin Kruşçovkalar, bir zamanlar ülkenin savaş sonrası yeniden yapılanmasının, toplu konut inşaatının ve Sovyet vatandaşları arasında ev sahipliğinin ortaya çıkışının en çarpıcı sembollerinden biri haline gelmişti. 

1950'lerin sonlarına gelindiğinde, Sovyetler Birliği genelinde Stalinist İmparatorluk tarzında çok sayıda anıtsal konut binası ortaya çıkmıştı, ancak hızlı inşa edilen, uygun fiyatlı ve erişilebilir konut ihtiyacı hâlâ büyüktü. İşte o zaman, daha sonra halk arasında Genel Sekreter'in soyadından esinlenerek Kruşçovkalar olarak bilinen "ilk seri"nin inşasına başlanması için en üst düzeyde karar alındı.

Panel ve tuğladan, balkonlu veya balkonsuz, düz veya üçgen çatılı, farklı dış cephe kaplamaları, yerleşim planları ve daire büyüklükleriyle - SSCB'de toplamda 20'den fazla Kruşçev dönemi binası vardı ve bu tipteki binaların toplam sayısı, muhafazakâr tahminlere göre 60.000'in üzerindeydi. Sadece 1956 ile 1963 yılları arasında ülkenin konut stoğu neredeyse iki katına çıktı. Bu arada, Kruşçev dönemine ait bazı varyasyonlar 1970'lere ve hatta 1980'lere kadar aktif olarak inşa edilmeye devam etti. Elbette, bir yerlerde, Sovyet şehirlerinde bu aynı beş katlı binaların toplu inşaatının başlangıcını işaret eden ilk Kruşçev dönemi binası var mıdır?

Bu soruya muhtemelen tek ve kesin bir cevap yok. Sonuçta, 1950'lerin sonları sayısız mimari deneyin yaşandığı bir dönemdi ve Moskova, Leningrad ve ülkenin diğer şehirlerinde Kruşçev dönemine ait çeşitli prototipler ortaya çıktı. Dahası, belirli bir deneysel mahallede bile ilk binayı tam olarak belirlemek her zaman mümkün değildir. Ancak en yaygın görüşe göre, Moskova ve tüm Sovyetler Birliği'ndeki ilk Kruşçev dönemi binası, Novye Cheryomushki'nin 9. bloğunda, Grimau Caddesi 16 numaradaki dört katlı binaydı. En azından, türünün ilk örneği olarak yankı uyandıran bir üne kavuşmuş ve makalelerde, rehber kitaplarda, harita işaretlerinde ve çeşitli makale ve yayınlarda sayısız tabelaya konu olmuştur.

Novye Cheryomushki'nin 9. mahallesindeki pilot proje başarılı bulundu: Çok katlı apartmanlar nispeten hızlı bir şekilde inşa edildi, konutların kendisi ve yeni oluşturulan kentsel çevre oldukça konforlu bulundu ve metrekare başına maliyet, önceki nesil konut binalarına kıyasla neredeyse %10 oranında düşürüldü. İlk sakinler 1959'da 9. mahalleye taşındı ve ülke genelinde Kruşçev döneminden kalma yeni binaların inşasına onay verildi, ancak dört katlı yerine beş katlı.

Ancak bildiğimiz gibi, hiçbir şey sonsuza dek sürmez. 21. yüzyılda bile, ülkenin konut krizini atlatmasına yardımcı olan konut binaları modası geçmiş ve konforsuz olarak değerlendirildi. Ülkeye ilk Kruşçev dönemi binalarını kazandıran Moskova, toplu yıkıma başlayan ilk şehir oldu. Başkent, 2017 yılında, orta çağdan kalma alçak katlı konutları yıkıp yerlerine yeni, modern yüksek binalar inşa ederek konut koşullarını iyileştirmeyi amaçlayan bir yenileme programı başlattı.

Grimau Caddesi'ndeki ilk Sovyet Kruşçev dönemi binası hariç, bu durumun bir dönüm noktası olarak korunacağı kesin gibi görünüyordu. Nitekim, son zamanlarda Moskova'da, güneybatı da dahil olmak üzere, 1960'lardan kalma birçok bina yıkıldı, ancak başında dört katlı binası bulunan Novye Cheryomushki'nin 9. bloğu eskisi gibi ayakta kaldı.

9. bloğun yakınlarında birçok kez bulundum ama daha önce hiç bu kadar detaylı inceleme fırsatım olmamıştı. Ancak birkaç gün önce, nihayet Sovyet Kruşçev dönemi binalarından oluşan bu deneysel bloğu ziyaret etmeye ve ilkine daha yakından bakmaya karar verdim. 66 yıllık binanın çok az yerleşim izi taşıdığını keşfettiğimde yaşadığım şaşkınlığı hayal edin: birçok pencere tahtayla kapatılmış, inşaat kalıntıları etrafa saçılmıştı ve hatta ilk Kruşçev dönemi binasının hemen karşısındaki otobüs durağı pavyonu bile yıkılmıştı. Bu arada, sinemanın kendisi 2019'da yıkılmış olmasına rağmen, otobüs durağı alışkanlıktan hâlâ "Ulanbatur Sineması" olarak anılıyor.

Ne yazık ki, Kruşçev dönemine ait ilk binanın da uzun süre ayakta kalmaması imkansız değil. Görünen o ki, bu binadaki birçok daire zaten mühürlenmiş durumda ve kalanların çoğunda, nihayetinde bu tarihi binayı da etkileyen meşhur yenileme programı kapsamında, sözleşme şartlarını ihlal eden sakinlere dair bildirimler hâlâ duruyor.

Kruşçev döneminden kalma apartmanın önünden geçerken, elinde bir dolap kapağıyla mahalle sakinlerinden biri apartmanın girişinden çıktı. Yaklaşıp birkaç soru sormaya karar verdim.

— Affedersiniz, lütfen. Binanızı mı yıkıyorlar?
— Neden yıkıyorlar? Tarihi bir bina, Kruşçev dönemine ait ilk bina, hatta burada turlar bile düzenliyorlar.
— Öyleyse neden sakinleri başka yere taşıyorlar?
— Tadilat.
— Binayı yıkmadan tadilat diye bir şey olur mu?
— Yıkmayacaklarına söz verdiler. Ama yine de sakinleri başka yere taşıyorlar.

Bu noktada kısa sohbetimiz sona erdi, muhtemelen yeni bir daireye eşyalarını taşıyan muhatabıma teşekkür ettim ve girişlere geri döndüm.

Yaklaştığımda, sigara molası vermek için binalardan birinden çıkan başka bir bölge sakini de aynı soruyu sordum. Ona da yıkım önerisi hakkında aynı soruyu sordum. O da binanın tescilli bir bina olmasından, sakinlerinin tahliye edilmesinden ve Kruşçev döneminden kalma binanın kaderinin belirsizliğinden yakınmaya başladı. Binayı polis lojmanına dönüştürmeyi planladıklarına dair söylentiler dolaştığını, ancak "yetkililerin ne yapacağını kim bilir" (ilk cümle biraz daha sertti) ve belki de sonunda binayı yıkacaklarını ekledi.

Bu arada, Kruşçev dönemine ait ilk binanın yaklaşan yıkımı, restorasyonu veya yeniden inşası hakkında internette hiçbir bilgi yok. Ancak, kamuya açık verilere göre, bina 2017 yılında yenileme programına dahil edilmiş ve o zamandan beri, bölge sakinlerinin derhal yeniden yerleştirilmesine yönelik planların defalarca duyurulduğu, ancak her seferinde ertelendiği iddia ediliyor. Görünüşe göre o zaman nihayet geldi.

Yurt senaryosu açıkçası biraz şüpheli görünüyor, ancak eğer gerçekten doğruysa, belki de iki kötünün iyisi olarak kabul edilebilir. Kruşçev döneminden kalma ilk bina korunacak, tamamen restore edilecek ve muhtemelen uzun süre hizmet verecek. Uzun zaman önce konforlu bir konut olmaktan çıktığı, daha doğrusu artık konforlu bir konut olarak kabul edilmediği açık. Ancak, birincisi, ülkemizde hâlâ yerleşim gören çok daha az konforlu konut binaları var. İkincisi, türünün ilk örneği kolayca tarihe geçebilirdi.

İlk Sovyet Kruşçev dönemi binası yıkılırsa, orada ortaya çıkacakları Grimau Caddesi'nden geçerek kolayca görebilirsiniz. Sadece on yıl önce, benzer şekilde eskiyen Kruşçev dönemi binalarının yerine 17 ila 20 katlı yeni binalar yükseliyordu.

Ve eğer sadece bundan ibaretse, iyi olur. Sonuçta, şu anda inşaatı devam eden Beşinci gökdelen, Grimau Caddesi'nden görülebiliyor. Moskova-Şehir bölgesi dışında başkentin en yüksek binası olarak gururla kendini tanıtıyor; tam 274 metre. Başkentin modern gökdelenlerine adanmış bir makalede bundan daha önce bahsetmiştim.  Dolayısıyla, Akademichesky Bölgesi'nde de benzer bir şey inşa edilirse, ne yazık ki şaşırmamalıyız.

Dahası, Moskova'nın güneybatısında yer alan bu bölge, prestijli olmasa da en azından yaşamak için oldukça konforlu bir yer olarak kabul ediliyor. Gerekli tüm altyapı mevcut, şehir merkezi sadece birkaç adım uzaklıkta ve yeni Troitskaya Hattı üzerindeki Akademicheskaya metro istasyonu yakın zamanda açıldı ve Kaluzhsko-Rizhskaya Hattı üzerindeki Akademicheskaya istasyonuna bağlanıyor. Muhtemelen bu durum, metrekare fiyatına da yansımıştır.

Dolayısıyla, SSCB'deki ilk Kruşçev dönemi binasının ve çevresindeki 1950'lerin ve 1960'ların başında inşa edilen dört ve beş katlı apartmanların kaderi hâlâ belirsizliğini koruyor. İktidardakiler bu türden ilkini yıkmaya cesaret edemese de, kalan yapılar konusunda kesin bir şey yok.

Binaların kendileri hem ahlaki hem de fiziksel olarak eskimiş olsa da, bugün bile çevredeki kentsel altyapı, modern yüksek binaların avlularında görülenlerden her bakımdan üstün görünüyor. Düşünsenize, Kruşçev döneminin başlarından kalma bir binanın avlusunda bir çeşme var! Günümüzde, konut avlularında görülen çeşmeler, yalnızca seçkin konut komplekslerinde bulunuyor. Burada ise orta sınıf için sıradan sosyal konutlar bulacaksınız.

Ayrıca bölgedeki avluların hemen hepsi sakin ve yeşil olup, yürüyüş yapmak ve dinlenmek için idealdir.

Araçsız bir avlu, modern şehir plancıları için gerçek bir hayal. Moskova'da ancak son on yılda toplu olarak ortaya çıkmaya başladılar. Ve yine, bu gibi durumlarda, büyük olasılıkla yer altı otoparkı olan lüks konut komplekslerinden bahsediyoruz; yeni sosyal konut projelerinin dar yolları ise genellikle arabalarla dolu.

Tüm avlular, abartısız, sanki tam bir halk bahçesi, hatta minyatür bir parkmış gibi geniş bir alana sahip. 30 katlı dikdörtgen insan karınca yuvalarıyla dolu olsalardı kaç bin metrekarenin satılabileceğini bir düşünün! Neyse ki, bu binalar inşa edilirken kimse bunu düşünmemişti.

Ayrıca, Novye Cheryomushki'nin 9. mahallesi başlangıçta deneysel bir proje olarak inşa edilmişti: yeni binaların sadece hızlı ve ucuz bir şekilde inşa edilmesi değil, aynı zamanda mahallede yaşamayı rahat hale getirmesi, kitlesel, standartlaştırılmış konut inşaatının da ifade edici olabileceğini ve aynı zamanda savaş sonrası dönemin zor koşullarında en uygun çözüm olabileceğini göstermesi (ve kanıtlaması!) gerekiyordu.

Bölgenin etkileyiciliği, rahat ve gölgeli avlularda, yürüyüş yollarında ve patikalarda, banklarda ve küçük mimari yapılarda kendini gösteriyor. Üstelik, bunlar sadece küçük yapılar değil. Örneğin, mahallenin avlularından birinde, deneysel mahallenin ilk yeni sakinlerinin girişimiyle 1959'da dikilmiş gerçek bir Lenin anıtı bulabilirsiniz. Moskova'da Lenin'e adanmış yaklaşık bir düzine "avlu" anıtı bulunuyor ve bu da onlardan biri.

Ve söylememe gerek yok, buradaki neredeyse her avluda çeşmeler var. Evet, ekim ortasında çalışmıyorlardı ama yine de harika görünüyorlardı. Birkaç yıl önce Moskova'nın Nagorny semtinde Kruşçev döneminden kalma bir apartmanı ziyaret etmiştim; avluda da bir çeşme vardı ve söylemeliyim ki, avludaki su sesi harika ve sakinleştirici bir atmosfer yaratmıştı.

Çeşme olmayan yerlere çiçek tarhları dikilmiş ki bu da iyi bir şey. Çevreyi çok daha samimi ve peyzajlı gösteriyorlar. Modern, bütçe dostu konut komplekslerinin içine de böyle avlular inşa ediliyor mu? Cevap az çok belli ve olası istisnalar genel kuralı doğruluyor.

Mahalledeki birçok bina da iyi restore edilmiş gibi görünüyor: yeni giriş kapıları, rampalar ve güvenlik kameraları. Tüm bunların yıkılması hem utanç verici hem de biraz tuhaf olurdu. Ancak yıkım gerçekleşirse, maliyetin iyileştirme ve restorasyona harcanan miktardan çok daha fazla olacağı açık.

Ayrıca, bloğun birçok girişinde hâlâ orijinal çiçek tarhları var. Bunların bakımını belediye çalışanları mı yoksa bölge sakinleri mi yapıyor emin değilim ama her iki durumda da harika görünüyorlar.

Ve son olarak, mahallenin en büyük avantajı inanılmaz miktardaki yeşilliği. Çevredeki alanların bu şekilde peyzaj düzenlemesi, lüks konut komplekslerinde bile uzun zamandır yapılmamıştı. Ama burada, avluda yürümek, sanki korunaklı, bakir bir ormanda yürüyormuşsunuz gibi hissettiriyor.

Yukarıdan bakıldığında, alan tam bir park gibi görünüyor. Bu arada, buradaki ilk ağaçlar Kruşçev dönemi binalarının inşasıyla aynı dönemde dikilmiş. Ancak şimdi, ilki de dahil olmak üzere konut binaları, yoğun gölgeliğin ardında neredeyse hiç görünmüyor.

Kısacası, bu tarihi mahalle yok olsa yazık olurdu. Evet, günümüz standartlarına göre Kruşçev dönemi apartmanları artık konforlu konut olarak kabul edilmiyor, ancak Moskova'da 20, 15 ve hatta 10 metrekarelik stüdyo dairelerin kapış kapış satıldığını hatırlamakta fayda var. Onlarla karşılaştırıldığında, eski beş katlı bir binadaki bir daire bile gerçek bir konak sayılır. Grimau Caddesi 16 numaradaki Kruşçev dönemi binasına gelince, bunun sakinlerinin tahliyesinin binanın yıkılmasıyla birlikte olmayacağı istisnai durumlardan biri olduğuna inanmak istiyorum. Ve hepsi çirkin, kasvetli ve çirkin olsa da, bu yüzden iç ısıtıcı ve nostaljik oldukları kadar, ülkenin savaş sonrası toparlanmasının da bir sembolüdürler.

Bugünlük ilk Sovyet Kruşçev dönemi apartmanı hakkında söyleyeceklerim bu kadar.