SSCB kısaltmaları neden bu kadar çok yaygındı?

Kaynak: https://dzen.ru/

 

Kısaltma (Latince "abbreviatura" - kısaltma kelimesinden gelir), bir ifadenin başlangıç öğelerinden yeni bir kelime türetildiği özel bir kelime oluşturma biçimidir.

Sovyet dilbilim pratiğinde bu araç benzersiz bir dönüşüm geçirmiş ve dil ekonomisi aracı olmaktan çıkıp güçlü bir ideolojik mekanizmaya dönüşmüştür.

Sovyet kısaltmalarının özgünlüğü, yalnızca belirtme değil, aynı zamanda gerçekliği kavramsal olarak yeniden düşünme yeteneğiydi.

SSCB'de, dallanmış bir kısaltma sistemi gelişti: harf (ilk harflerden oluşan - SBKP Merkez Komitesi), ses (tam kelimeler olarak telaffuz edilen - Gosplan), birleşik (harflerin ve tam kelimelerin birleştirilmesi - Sağlık Bakanlığı) ve hatta sayısal adlandırmalar (örneğin, 25 binlik). Özellikle ilgi çekici olanlar, biçimin içeriği yansıttığı "anlamsal" kısaltmalardır - Glavkotel veya Tekstilmash.

 

Kısaltma patlamasının tarihsel arka planı

Erken Sovyet döneminde kısaltmaların patlayıcı bir şekilde yaygınlaşmasının derin sosyo-kültürel temelleri vardı. Geçmişten devrimci bir kopuş, eski kavramların yerini yeni ve devrimci formüllerin aldığı, kökten yeni bir dilsel gerçekliğin yaratılmasını gerektirdi.

Kısaltma, "burjuva" geleneğinden kopuşun dilsel bir simgesi haline geldi.

1920'ler ve 1930'lar, Sovyet kısaltmalarının altın çağı oldu.

Bu süreci besleyen birkaç faktör vardı: yeni kurumları hızla belirleme ihtiyacı, "proleter bir dil" oluşturma ideolojik görevi ve basılı alandan tasarruf etme gibi tamamen pratik bir ihtiyaç.

Araştırmacıların da belirttiği gibi, "Sovyet ideologemleri genellikle kişisel olmayan yapılar"dı ve bu da kısaltmaları bunları iletmenin ideal bir yolu haline getirdi.

 

Sovyet Dönemi'nin On Temel Kısaltması

Sayısız Sovyet kısaltması arasında, dönemin simgesi haline gelmiş olan bazıları özel ilgiyi hak ediyor. VKP(b) (Bolşevik Komünist Partisi) - 1918'den 1991'e kadar adını değiştiren, ancak özünü değiştirmeyen iktidar partisi. NKVD (İçişleri Halk Komiserliği) - polisi, devlet güvenliğini ve kamp sistemini birleştiren güçlü bir baskı aygıtı.

GULAG (Kamplar Ana İdaresi) özel bir yere sahiptir - sadece bir kısaltma değil, aynı zamanda tüm bir dönemin sembolüdür.

CPSU (Sovyetler Birliği Komünist Partisi), iktidar partisinin savaş sonrası adıdır ve siyasi tekelin sembolü haline gelmiştir.

VLKSM (Tüm Birlik Leninist Komünist Gençlik Birliği), nesiller boyu Sovyet vatandaşlarının yetiştiği kitlesel bir gençlik örgütüdür.

Diğer simgesel kısaltmalar arasında şunlar yer alır:

Sovnarkom (ilk Sovyet hükümeti),

Çeka (devlet güvenliğinin ilk versiyonu),

Dinyeper Hidroelektrik Santrali (sanayileşmenin sembolü),

Kolhoz (tarım sisteminin temeli) ve

Öncü Örgütü (Lenin'in adını taşıyan Tüm Birlik Öncü Örgütü).

 

Kısaltmaların ideolojik işlevi

Sovyet kısaltmaları hayati bir ideolojik işlev görerek yeni bir siyasi kültün unsurları haline geldi.

"TsK VKP(b)" veya "VLKSM" gibi ifadelerin telaffuzu ritüel bir eyleme, ideolojik bir sadakat eylemine dönüştü.

Bu dilsel ifadeler, "büyük bütüne" ait olma etkisini yarattı.

Sovyet söylem uzmanlarının da belirttiği gibi, "komünist sloganlar genellikle muhataplarını kaybederek" soyut çağrılara dönüştü.

Kısaltmalar bu etkiyi pekiştirerek, ideolojik içerikle doldurulan bir anlam boşluğu yarattı.

Yeni düzenin bir tür "dil ikonu" haline geldiler.

Kısaltmalar, yeni bir kimlik oluşturmak için aktif olarak kullanılıyordu.

Bir kişiye "Komsomol üyesi" veya "NKVD çalışanı" denmesi, yalnızca mesleki aidiyetini değil, aynı zamanda değer sistemini, düşünce tarzını ve davranış tarzını da belirliyordu.

Kısaltma, parti belgelerinde veya Komsomol kalıntılarında açıkça görülen kişisel biyografinin bir parçası haline geldi.

 

Kültürel ve psikolojik yönler

Sovyet kısaltmalarının olgusunu anlamak, kültürel ve psikolojik etkilerini hesaba katmayı gerektirir. Bu dil biçimleri, yeni topluma aidiyeti belirleyen bir tür "dil markası" haline geldi.

Bunun en çarpıcı tezahürü, Vilor (Vladimir İlyiç Lenin - devrimin organizatörü) veya Persostratus (1 Mayıs - stratosferik balon) gibi kısaltılmış isimlerdir.

Dilbilimciler, "dilin emekten tasarruf etmeye çalıştığını" vurgularlar. Ancak Sovyetlerin kısaltma uygulamaları bu ilkeyi sık sık ihlal ederek, hantal ve kullanışsız yapılar ortaya çıkarmıştır. Doğal dil dinamikleri ile ideolojik zorunluluk arasındaki bu çelişki, dildeki "Sovyet" ile "doğal" arasındaki gerilimi canlı bir şekilde ortaya koymaktadır.

Birçok Sovyet kısaltması, zamanla orijinal anlamlarıyla bağlarını yitirerek bağımsız sözcüklere dönüştü.

"Kolkhoz" veya "komsomol" gibi kelimeler artık kısaltma olarak algılanmıyordu.

Dilbilimciler, bir kelimenin köklerini "unuttuğu" bu sürece "etimolojik olmayanlaştırma" adını veriyor.

 

Günlük Uygulamada Kısaltmalar

Sovyet kısaltmaları, hükümetten günlük hayata kadar hayatın her alanına nüfuz etmişti.

Üretim sektöründe yüzlerce mesleki kısaltma vardı (örneğin, PTU - meslek lisesi, OTK - kalite kontrol departmanı). Bilim ve eğitim alanında ise, üniversitelerden araştırma enstitülerine kadar kendine özgü bir adlandırma sistemi hakimdi.

Sovyet halkı günlük yaşamda ZHEK (konut ve bakım ofisi), universam (mağaza) veya sberkassa gibi kısaltmalarla çevriliydi. Boş zaman aktivitelerinde bile DK (kültür evi), sinema veya VDNKh (ulusal ekonomi başarıları sergisi) gibi kısaltmalar yaygındı.

Kısaltma sisteminin bu kapsamlı yapısı, özgürce gezinmenin özel bir koda hakim olmayı gerektirdiği "şifrelenmiş bir gerçeklik" etkisi yaratıyordu. Kısaltmaların bilinmemesi veya yanlış kullanılması, kişiyi sistemin dışında bırakabiliyordu.

 

Kısaltma sisteminin evrimi ve krizi

Kısaltma yaratıcılığının zirvesi, yeni iktidar ve ekonomi kurumlarının aktif olarak inşa edildiği 1930'lar-1950'lerde yaşandı. Stalin sonrası dönemde, yeni kısaltmaların yaratılma hızı azaldı, ancak biriken kitle nedeniyle toplam sayıları artmaya devam etti.

Savaş yıllarında kısaltmaların ideolojik yükü bir miktar değişti.

Tarihçilerin de belirttiği gibi, "ideoloji geçici olarak enternasyonalist sloganlardan uzaklaşarak vatanseverlik değerlerine vurgu yaptı."

Bu durum dile de yansıdı; askeri kısaltmalar (örneğin casuslara ölüm anlamına gelen SMERSH) daha spesifik ve daha az ideolojik bir odak noktasına sahipti.

Sovyet döneminin sonlarında kısaltma sistemi çökmeye başladı.

Birçok kısaltma, ideolojik anlamını yitirerek bürokratik klişeler olarak algılandı.

Halk sanatında, karmaşık kısaltmaların sistemin saçmalığının sembolleri olarak kullanıldığı bir "kısaltma karşıtı" akım ortaya çıktı.

 

Sovyet Kısaltmalarının Modern Mirası

1991'den sonra birçok Sovyet kısaltması geçmişte kaldı, ancak bazıları dönüştürüldü ve korundu. Örneğin, SBKP, CPRF'ye, Komsomol ise çeşitli gençlik hareketlerine dönüştü. Bazı endüstriyel ve teknik kısaltmalar ise durgunluk nedeniyle kullanılmaya devam ediyor.

Sovyet kısaltma sistemi, Sovyet sonrası halkların dil bilincinde derin bir iz bırakmıştır. Birçok yaşlı vatandaş, nesiller arasında belirli bir dil engeli oluşturan onlarca Sovyet kısaltmasını özgürce kullanmaktadır.

İlginçtir ki, modern Rusya'da, özellikle kamu yönetiminde, kısaltmalarda belirli bir canlanma yaşandı.

Ancak yeni kısaltmalar, Sovyet döneminin karakteristik ideolojik duygusundan yoksun.

 

Olayın bilimsel analizi

Dilbilimsel açıdan bakıldığında, Sovyet kısaltma sistemi, dilin bilinçli inşasına yönelik büyük ölçekli bir deneydi.

Doğal kısaltma sürecinin aksine, SSCB'de merkezi ve ideolojik olarak motive edilmişti.

Kültür uzmanları, kısaltmaların yaygın kullanımının Sovyet projesinin ruhuna, yani yeni bir gerçekliğin rasyonelleştirilmesi ve "inşası" arzusuna uygun olduğunu belirtiyor.

Kısaltma, mimaride konstrüktivizmin veya sanatta sosyalist gerçekçiliğin dilbilimsel bir karşılığı haline geldi.

Kısaltmaların yaygın kullanımının psikolojik etkisi, “büyük bir bütüne” ait olma duygusu yaratmaktı.

Sovyet kısaltmalarının doğru kullanımı, sistemde “bizden biri”nin bir işareti haline geldi.

Sovyet kısaltmaları olgusu yalnızca dilsel bir merak değil, aynı zamanda dönemin kültürel kodunun önemli bir parçasıdır. Kısaltmalar, yalnızca toplumu değil, aynı zamanda düşüncenin kendisini de yeniden düzenleme ütopik hayalinin dilsel somutlaşmış hali haline gelmiştir.

Sovyet sisteminin birçok unsuru gibi, kısaltmalar da sonunda devrimci bir araçtan bürokratik bir anakronizme dönüştü. Ancak zirveye ulaştıklarında, yapay ama içsel bir mantığı olan yeni bir dünya için "yeni bir dil" etkisi yarattılar.