SSCB uçak markaları

Metin Uçar

 

Entellektüel-teknolojik yaratıcılık bakımından birçok alanda dünyanın önünde giden SSCB, uçak yapımında da ön sırada yeralır. Günümüzde bunu daha çok askeri uçaklar alanında görüyoruz. Ancak SSCB döneminde Aeroflot’un dünyanın en büyük havayolu işletmesi olduğunu hatırlatayım. O dönemde üretilen yolcu uçakları sadece SSCB’de değil Sovyet bloku ülkelerinde ve Sovyetlere yakın ülkelerde de kullanılmaktaydı. Aeroflot farklı yıllarda dünyanın bir yılda en fazla yolcu taşıyan (100 milyon), en fazla yol kateden ve en büyük havayolu işletmesi olmuştur. SSCB’nin dağılması ile paylaşılan Aeroflot adı sadece Rusya’ya kalmış, ayrılan diğer ülkeler ise kendi havayolu şirketlerini kurmuşlardır. SSCB döneminde sadece yerli uçak kullanan işletmede şimdilerde ABD ve Avrupa menşeli uçaklar ezici çoğunluktadır. Rusya döneminde başlatılan yeni projelerin başarıya ulaşıp ulaşmayacağını ise zaman gösterecek.

Şimdi gelin SSCB’de uçak üretmiş olan OKB’lere (Deneysel Konstrüktörlük Bürosu) bir bakalım. SCCB’de bu alanda özel mülkiyet olmadığı için uçak üreticilerine OKB adı altında numara verilirdi. Ancak bu OKB’lerde üretilen uçakların isimlerinde, o uçakların dizaynını yapan, hayata geçiren konstrüktörlerin isimlerini görürüz. Yazımda tüm OKB’leri belirtmek niyetinde değilim. Listemde sadece dünyaca ve sizin de biliyor olabileceğiniz markaları göreceksiniz.

 

OKB-23 MYASİŞŞEV

Vladimir Mihayloviç Myasişşev’in kurduğu bu büronun daha çok stratejik bombardıman uçakları yaptığını görüyoruz. En bilinen uçak M-4’tür. Bu uçağın BM-T adlı modifikasyonu Sovyet uzay mekiği Buran’ı sırtına taşıyabiliyordu. Myasişşev’in uçaklar yanı sıra çok sefer kullanılabilir uzay mekikleri projeleri yaptığını da notumuza alalım. Myasişşev’in diğer bir modeli M-55 Geofizika ise 20 bin metrede uçabilen bir keşif ve araştırma uçağıdır.

 

OKB-49 BERİYEV

Georgiy Mihayloviç Beriyev’in (Beriaşvili) adını taşıyan OKB’nin daha çok amfibik uçaklar yaptığını görüyoruz. Bu büronun günümüzde en tanınan uçağı Be-200’dür. Geçtiğimiz günlerde yaptığı manevralar ile Antalya’daki insanları şaşkına çeviren bu uçak günümüzde orman yangınları söndürmede kullanılır ve dünyanın suya iniş yapabilen jet motorlu tek uçağıdır.

 

OKB-51 SUHOY

Pavel Osipoviç Suhoy’un adını taşıyan bu OKB dünya havacılık tarihinin en önemli isimlerinden biridir. Suhoy aslında ayrı bir yazıya konu olacak kadar çeşitli hava aracı üretmiş bir bürodur. Günümüzde adını en çok duyduğunuz Su kısaltmalı SSCB ve Rusya yapımı uçaklara sadece birkaç örnek vereceğim. Su-27 ve modifikasyonları havacılık alanında devrim yapmışlardır. Su-25 tanklara karşı mücadele için düşünülmüş bir savaş uçağıdır. Suriye’de düşürüldüğü için hafızalarımıza giren Su-24 ise uzun menzilli bir keşif ve bombardıman uçağıdır. Su-26, Su-29 ve Su-31 hava akrobasisi alanında pilotların en sevdiği uçaklar arasındadır. Suhoy’un Süperjet 100 adlı yolcu uçağı hayatının hemen başındadır ve dünyada birkaç havayolu şirketinde alıcı bulabilmiştir. OKB’nin son ürünü Su-57 ise 5. Nesil uçaklara Rusya’nın kazandırdığı isimdir. İlk uçuşunu 1966’da yapan Su-17 ise bazı ülkelerin hava kuvvetlerinde hala kullanılmaktadır. Bu bakımdan en uzun süre kullanılan savaş uçağı ünvanına sahiptir. Dedim ya Suhoy ayrı bir dünyadır.

 

OKB-115 YAK

SSCB’nin yine efsane OKB’lerinden biridir. Aleksandr Sergeyeviç Yakovlev’in adını taşır. Bu büronun dizayn masasından savaş uçakları, yolcu uçakları, eğitim uçakları ve dikey iniş-kalkış yapabilen uçaklar çıkmıştır. En bilinen uçak modelleri Yak-40 ve Yak-42 yolcu uçağıdır. Yak-52 tüm dünyaca bilinen bir eğitim ve akrobasi uçağıdır. Yak-38 sovyetlerin ilk uçak gemisi konuşumlu dikey iniş-kalkış yapan uçağı idi. Ancak SSCB tarafından askeri stratejide yeri olmadığı için rafa kaldırılmıştır. Rusya’nın bugün elinde olan tek uçak gemisi daha çok eğitim amaçlı kullanılmaktadır. Yak-130 İtalyan Aermacchi ile ortaklaşa üretilen bir eğitim uçağıdır. Büronun şu anda üzerinde çalıştığı en önemli proje Boeing ve Airbus’a rakip olması hedeflenen MS-21 adlı yolcu uçağıdır.

 

OKB-153 ANTONOV

Oleg Konstantinoviç Antonov’un adını taşıyan bu büro ilk başta Novosibirsk’te kurulmuştu. Daha sonra Ukrayna’ya taşınan ve günümüzde Ukrayna menşeyli kabul edilen Antonov, yolcu ve özellikle de yük taşıma konusunda dünyanın lideri uçaklar üretmiştir. Bunlardan sadece en bilinenlerini yazıma ekliyorum. An-2 hala kısa mesafe uçuşları için, paraşüt sporları için kullanılan bir uçaktır. An-2 halk arasında ‘Mısırcı’ (Kukuruznik) olarak bilinir. Bu ismi Po-2 adlı eski bir savaş uçağından almıştır. Her türlü araziye iniş yapabildiği için bu ismi aldığı söylenir. An-2 Guiness Rekorlar Kitabı’na 70 yıldan fazladır üretilen tek uçak olarak girmiştir. Benim de Ankara Etimesgut THK tesislerinde ilk bindiğim uçak işte böyle bir An-2 idi. İkinci yolcu uçağı An-24 hala kısa mesafe uçuşlarda kullanılan bir yolcu uçağıdır. An-12 Sovyet ordusunun en önemli nakliye uçağı idi. An-22 Antey ise şu anda orduda kullanılan en büyük nakliye uçağıdır. Hemen ardından gelen An-124 dünyanın en büyük seri üretimi yapılan nakliye uçağıdır. Dünyanın en büyük uçağı ünvanı yine Antonov’un adını taşıyan An-225 Mriya’dır ve sadece bir adet üretilmiştir. Şu anda Ukrayna malıdır.

 

OKB-155 MiG

Yine havacılık tarihinin efsane bir ismi ile karşı karşıyayız. Mikoyan Artyom İvanoviç ve Gureviç Mihail İosifoviç’in adını taşıyan bu ismi de bilmeyen yoktur. Bu büronun ürünü olan MiG-15, Amerikan McDonalds Phantom II uçağı ile jet çağı hava savaşlarını başlatan uçak olarak tarihe geçmiştir. Bunun ardından yine havacılık tarihinin efsane ismi MiG-21 gelir. 65 ülkenin hava kuvvetlerinde görev yapmıştır. Bazılarında hala kullanılmaktadır. Üçgen kanadı yüzünden Sovyet pilotları ona ‘Balalayka’ derlerdi. Diğer bir efsane MiG-25 yüksek irtifada ve çok yüksek hızlarda uçmak üzere yapılmıştır ve kendi alanında hız rekorunu ve yükseklik (37 650 m) elinde tutar. Son modifikasyonu olan MiG-31 hala Rus hava kuvvetlerinde kullanılır.

 

OKB-156 TUPOLEV

Andrey Nikolayeviç Tupolev’in kurduğu KB dünyaca bilinen çok sayıda uçağın üreticisidir. Bu uçaklar arasında uzun mesafe bombardıman uçakları ve yolcu uçakları bulunur. Bu nedenledir ki SSCB’nin ilk yolcu uçağı, Tu-16 adlı bombardıman uçağının bir modifikasyonu olarak ortaya çıkar. SSCB’nin jet motorlu ilk yolcu uçağının adı Tu-104 idi. Yine diğer bir efsanevi bombardıman uçağı Tu-95’in modifikasyonu Tu-114 adı altında pervaneli bir yolcu uçağına dönüşür. Tu-104’ün peşinden Tu-134 ve havayolu taşımacılığının efsane uçağı Tu-154 gelir. Bu ailenin bir zamanlar devrim yaratan son uçağı Tu-144 olur. Bu sesten hızlı ilk uçuşu gerçekleştiren yolcu uçağıdır. Gelelim Tupolev’in efsanevi bombardıman uçaklarına. Yukarıda bahsettiğim pervaneli Tu-95 hala kullanımdadır. Halk arasında Beyaz Kuğu olarak bilinen Tu-160 Rusya’nın stratejik bombardıman filosunun belkemiğidir. Tupolev’in son zamanlarda ürettiği Tu-204 ve Tu-334 yolcu uçakları piyasadaki rekabete henüz gereken cevap niteliği taşımamaktadır.

 

OKB-938 KAMOV

Nikolay İlyiç Kamov’un adını taşıyan KB SSCB ve Rus ordusunun efsanevi helikopterlerini üretir. Kamov’un adını taşıyan en bilinen helikopter markalarına bakacak olursak, öncelikle Ka-25’ten bahsetmemiz gerekir. Ka-25 deniz kuvvetleri için üretilmiş bir helikopter idi ve aynı eksende, birbirine farklı yönlerde dönen rotorları ile diğer helikopterlerden ayrılır. Kamov’un helikopterlerinde bu yüzden kuyruk rotoru yoktur. Kara Köpekbalığı Ka-50 bir savaş helikopteridir. Rus ordusunda kullanılan diğer bir savaş helikopteri ise Aligatör denilen Ka-52’dir.

 

İLYUŞİN

Sergey Vladimiroviç İlyuşin yine SSCB dendiğinde adı hemen akla gelen isimlerdendir. İlyuşin adı altında yine çeşitli bombardıman uçakları ve yolcu uçakları üretilmiştir. Bu markanın en bilinen uçakları arasında İl-18 yolcu uçağı vardı ki Kuzey Kore’de bir tanesi hala yolcu taşımacılığında kullanılır. İl-38 modeli ise deniz kuvvetlerinde kullanılan bir keşif uçağıdır. İl-62 SSCB’nin ürettiği kıtalararası uçuş yapabilen ilk yolcu uçağıdır. Bu markayı taşıyan diğer bir yolcu uçağı İl-86’dır. İl-86’nın son modifikasyonu olan İl-96 ise devlet başkanını taşır. İl adını taşıyan diğer bir efsane uçak ise nakliye uçağı İl-76’dır. Herhangi bir yere yük taşınacaksa mutlaka İl-76 oradadır.

 

Mi

Dünyanın en bilinen helikopterleri arasında yeralan Mi, Mihail Leontyeviç Mil’in adını taşır. Bu büro tarafından üretilen Mi-2 birçok havacılık kulübünde hala kullanılmaktadır. Ancak bu markayı taşıyan iki helikopter vardır ki tüm dünyada bilinir. Birincisi Mi-8. Çok sayıda ülkede kullanılan Mi-8’in kullanılmadığı alan yok gibidir. Günümüzde Sibirya’nın vazgeçilmez taşıma aracıdır. Birleşmiş Milletler ordusunun da en çok kullandığı helikopterdir. Mi-24 ise SSCB’nin Afganistan müdahalesi sayesinde tüm dünyada bilinir hale gelen bir savaş helikopteridir. Mi KB’nun ürettiği B-12 dünyanın en büyük helikopteri ünvanına sahipti, ancak bugün uçan tek bir tanesi yoktur. Ancak dünyanın en büyük helikopteri ünvanı yine Mi’ye aittir. Mi-26 bugün seri olarak üretilen, dünyanın en büyük helikopteridir ve helikopterler arasındaki tüm rekorları elinde bulundurur.

 

SİKORSKİY

Bu yazımda İgor İvanoviç Sikorskiy’in adından bahsetmeden geçemeyeceğim. Efsanevi Rus konstrüktör helikopterin babası sayılır. Rusya İmparatorluğu’nda başlayan konstrüktörlük çalışmalarını devrim sonucunda bırakmak zorunda kalır ve ABD’ne göç eder. Başta ABD ordusu olmak üzere dünyanın her yerinde kullanılan sayısız askeri ve sivil helikopter modelini üreten Sikorskiy’in hayatına ve eserlerine ayrı bir yazıda değineceğim.

Şöyle bir bakınız. Dünya havacılık tarihinin en önemli sayfaları SSCB ve Rus konstrüktörleri tarafından yazılmıştır. Bugün bu insanların ürettiği uçakların havada yaptığı manevraları tekrar edebilen uçakları üretebilecek başka bir ülke daha yoktur.