Karıştırmamak için belirtmek lazım; 3. İvan, Rurik Hanedanı'ndan, bizim Korkunç
İvan diye bildiğimiz 4. İvan’ın ecdadı.
3. İvan, Rus topraklarının önemli bölümünü yönetimi altında
toplamış, Ukrayna'nın
bir bölümünü Polonya-Litvanya'dan geri almıştı.
Altın Orda Devleti'nin egemenliğinden
kurtularak merkezi bir Rus devletinin temellerini atmıştır.
Rusya tarihindeki
en uzun süre tahtta kalan hükümdarlardan biridir.
***
3. İvan, Moskova büyük prensi olan babası 2. Vasili'nin
(Kör Vasili) yandaşları ile onlara başkaldıran amcaları arasındaki iç savaşın
doruk noktasına ulaştığı sıralarda 1440 yılında doğdu.
2. Vasili 1446'da kuzeni tarafından tutuklatılarak kör
edildikten sonra İvan bir süre manastırda gizlendi. Ardından güvenli bir yere
kaçırıldı, ama aynı yıl babasını elinde tutanlara geri verildi.
Vasili'nin kısa bir süre sonra serbest kalmasının
ardından Tver büyük
prensinin kızıyla nişanlandı; bu nişan 1452'de evlilikle sonuçlandı.
2. Vasili'nin hükümdarlığının son yıllarında, iç
düşmanların kalıntılarıyla savaşmak üzere kuzeye gönderilen birliklerin
komutanlığına kâğıt üzerinde 12 yaşındaki İvan getirildi.
On sekiz yaşında da güneydeki Altın Orda Devleti'nin karşı düzenlenen bir
seferi yönetti.
Vasili'nin 27 Mart 1462'de ölmesi üzerine onun yerine
geçti.
İvan'ın hükümdarlığının ilk yıllarıyla ilgili çok bilgi
yoktur.
Esas olarak Doğu komşusu Kazan Hanlığı'na karşı genellikle başarıyla
sonuçlanan birkaç küçük akın dışında, yönetimin işleriyle ilgilendi.
Çocuk yaşta evlendiği karısı 1467'de ona tek oğul bırakarak
(bir olasılıkla zehirlenerek) öldü ve hanedanın sürekliliğini güvence altına
almak için yeni bir evlilik gereği doğdu.
Kardinal Bessarion 1469'da Roma'dan getirdiği bir
mektupla İvan'a, son Bizans imparatorunun yeğeni ve
vesayeti altındaki öğrencisi Zoe Palailogos'la evlenmesini önerdi.
Zoe Moskova'ya gelerek Sofiya adını aldı ve büyük olasılıkla Ortodoksluğu benimsedi;
üç yıl sonra da Kremlin'de İvan'la evlendi.
Bu olay Üçüncü Roma, Moskova görüşünü pekiştirdi.
Sofiya ismi, Moskova Nüfus Müdürlüğü'nden yapılan
açıklamaya göre, başkent Moskova'da Darya ismi ile birlikte son 10 yıl
içerisinde yeni doğan bebeklere verilen kız isimlerinin başında yer alıyor.
3. İvan tahta çıktığı sırada Büyük Rus topraklarının büyük
bölümü henüz Moskova'nın denetiminde değildi.
Ukrayna'nın tümü ve Yukarı Oka toprakları Polonya-Litvanya birliğinin egemenliği
altındaydı.
İvan'ın prensliği de kâğıt üzerinde bile olsa, Altın Orda
Devleti'ne bağlıydı. İvan, bir dizi saldırıyla (1467-1469) doğuda Kazan Hanlığını geçici bir süre için
etkisiz bir hale getirdi.
Litvanya büyük dükü Kazimierz 4. Jagellon ile ittifak
kuran Novgorod Cumhuriyeti'ni ve buraya bağlı
geniş toprakları ele geçirmeye çalıştı (1471). Novgorod'a birkaç kez saldırdı
ve 1478'de egemenliğini resmen kabul ettirdi. Son demokratik ve özerk kurumları
ortadan kaldırdı, Novgorod'a bağlı kilise topraklarının büyük bölümüne el
koydu, kolonilerini ilhak etti ve yerli halkın yerine kendi topraklarından
getirttiği güvenilir adamları yerleştirdi. 1489'a gelindiğinde Novgorod, İvan'a
karşı koyabilecek gücü bütünüyle yitirmişti.
Bağımsız kalabilmiş Rus topraklarından Yaroslavl ve Rostov da
anlaşmalar yoluyla sırasıyla 1463 ve 1474'te ilhak edildi. Zayıf bir direnme
gösteren Tver 1485'te Moskova'ya sessizce teslim oldu. Yalnızca Ryazan ve Pskov, gurur kırıcı
biçimde Moskova'ya boyun eğerek bağımsızlıklarını koruyabildiler.
İvan, Altın Orda hanı Seyyid Ahmed'in
Polonya-Litvanya'yla kurduğu dostluğu dengelemek üzere Kırım hanı Mengli Giray'la
güçlü bir ittifak kurdu.
1480'de İvan'ın zaferiyle sonuçlanan Ugra Savaşı'ndan sonra
Ahmed güçlerini Rusya topraklarından çekti.
Ahmed'in oğulları, 1502'de kesin bir yenilgiye uğrayıncaya
değin Kırım ve Moskova için bir tehlike oluşturdular. Ama İvan 1480'den sonra
hanın vasılı olmaktan çıkmış ve Avrupa diplomasisinde bağımsız bir hükümdar
olarak kabul görmüştü.
1502'de, Altın Orda Devleti'nin yıkılmasından sonra
İvan, Tüm Rusya'nın Hükümdarı (Gosudar vsey Rusi) unvanı
taşıyabilecek duruma geldi.
Esneklik ve diplomasi yoluyla hükümdarlığının sonuna değin
Mengli ile dostluğunu sürdürmeyi, Kazan Hanlığı'yla ilişkilerinde ciddi bir sorun
çıkarmamayı başardı.
İvan'ın yönetimi sırasında ustalıkla tarafsızlaştırılan
Kazan Hanlığı, Moskova'nın vesayetinden kurtulma çabasına girişti.
İvan'ın son yıllarında Litvanya'ya karşı yürütülen savaş umduğu
gibi başarılı olmadı.
Güney Rusya prensleri onun hizmetine girmek için Litvanya
büyük dükünü terk ettiler.
1487-1494 ve 1500-1503 savaşlarından sonra, Alexander
Jagellon aracılığıyla, ona katılmış olan 19 kent ve 70 araziyi kendine bağlattı.
Bunlara rağmen, Ukrayna'nın büyük bölümü hala düşmanlarının elinde kaldı.
Moskova Prensliği'nin gücünü Batı Avrupa saraylarına
kanıtlamaya girişti.
İvan,1480'de hayatta olmayan büyük ağabeyinin topraklarına
el koyunca iki ağabeyi Andrey ve Boris'in başkaldırması tehlikesiyle
karşılaştı. Andrey ve Boris batı sınırlarına saldırdılarsa da sonunda geri
dönerek İvan'ın üstünlüğünü ve ele geçirdiği topraklar üzerindeki egemenliğini
kabul etmek zorunda kaldılar.
İvan'ın ilk karısından olan büyük oğlu 1490'da öldü.
Bu durumda varis olarak, 1483'te doğan oğlu Dimitri ile Sofiya'dan
1479'da doğan oğlu Vasili kaldı.
İvan yedi yıllık bir kararsızlıktan sonra 1497'de
Dimitri'yi varis ilan etti.
Sofiya, kendi oğlunun ardıllığını sağlamak için kocasına
karşı bir ayaklanma hazırlığına giriştiyse de bu komplo kısa sürede ortaya çıkarıldı.
İvan 1498'de Dimitri'ye büyük prens olarak taç giydirdi.
1500'de Vasili yeniden ayaklanarak Litvanyalılara sığındı.
İvan ödün vermek zorunda kaldı; Litvanya'yla savaşın bu aşamasında, karısını ve
oğlunu bütünüyle karşısına alamazdı.
1502'de Vasili'yi veliaht yaptı ve Dimitri ile annesi
Yelena'yı hapsetti.
3. İvan'ın iç politikası, kendine bağlı prenslerden
topraklarını ve yetkilerini alarak yönetimi merkezileştirmeye dayanıyordu.
Boyarlar da büyük ölçüde yetkisizleştirilmiş ve ihanetinden
kuşku duyulanlar öldürülmüştü. Boyarlara yaşam boyu aynı prense hizmet etme
zorunluluğunu kabul ettirdi. Bu dönemde, büyük prensin hizmetkarlarına, sadık
çalışmaları koşuluyla yaşam boyu toprak mülkiyeti hakkının
verildiği pomestie sistemi ortaya çıktı; Dvoryanin adında
yeni bir hizmet sınıfı örgütledi ve bunlara mülkler (pomestiye) bağışladı.
Otokrat (Samoderjet) ünvanını aldı ve saray teşrifatını
karmaşık kurallara bağladı. Kaleme aldırdığı 1497 tarihli Sudebnik yasası'yla,
borcu olmayan köylülerin yalnızca Yuriyev den yortusunda topraklarını terk
edebileceklerini ilan etti. Kilisenin elindeki topraklara el konmasına ilişkin
tasarıları 1503 Konseyi'nde engellendi.
3. İvan, 1505 sonbaharında öldü.
Otokratik ve merkeziyetçi Moskova devletinin gerçek
kurucusu olarak kabul edilir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder