Propiska 100 yaşında

 

Kaynak: https://turkrus.com/

 

Sovyetler Birliği’nde şehir yerleşimlerinde vatandaşların ikamet kaydını düzenleyen ilk kararname tam 100 yıl önce, 28 Nisan 1925'te kabul edildi.

Ancak Rusya'da vatandaşların hareketlerini kontrol altına alma çabası çok daha eskiye dayanıyor. 1649 yılında Sobornoye Ulojenie yasasıyla köylülerin serbestçe yer değiştirme hakkı kaldırılmış, halk toprağa ve toprak sahibine sıkı sıkıya bağlanmıştı. Çar I. Petro döneminde ise “paşport” sisteminin getirilmesiyle, hem toprak köleleri (serfler) hem de özgür yurttaşlar için yeni yerlerde ikamet etmek resmi belgelerle sınırlanmıştı. 

19. yüzyılda kontrol mekanizmaları daha da sıkılaştı. 1809 yılında Moskova ve Petersburg’da kurulan adres masaları sayesinde şehre gelen herkes kayıt altına alınmaya başladı. Bu dönemde şehirde oturma hakkı, bir ücret karşılığında verilen ikamet belgeleriyle tanınıyordu. 20. yüzyılın başında soylular da dahil olmak üzere tüm toplumsal kesimler için ikamet yerlerinin resmî kaydı zorunlu hale getirildi: Köylüler kendi köy topluluklarına, zanaatkârlar ise meslek birliklerine kayıtlıydı. 

Bolşevik Devrimi’nin ardından Lenin liderliğindeki yeni yönetim, pasaport ve ikamet sistemi gibi eski rejimin uygulamalarını “halkı aşağılayan” yöntemler olarak görerek kaldırdı. Ancak İç Savaş, açlık ve yıkım ortamında kontrolsüz göç ve işgücü kaybı ciddi bir sorun haline geldi. Bu durum, 1925’te ikamet kaydı, yani propiska kavramının yeniden doğmasına yol açtı. O dönem vatandaşların sendika cüzdanı gibi herhangi bir evraka kayıt mührü vuruluyordu.

Modern anlamda kimlik yerine geçen iç pasaport ise ancak 1932’de ülke genelinde devreye girdi.

Sovyetler döneminde büyük şehirlerde ikamet hakkı yine sıkı biçimde kontrol edildi. Moskova gibi kentlere yalnızca ağır işlerde çalışacak işçiler “kontenjan” sistemiyle yerleşebiliyordu.

Tüm vatandaşların pasaport, yani kimlik taşıması zorunluluğu 1974 yılında sağlandı.

Ancak o dönemde bile, resmi ikamet kaydı olmaksızın başka bir şehirde yaşamak yasaktı.

1991 yılında kabul edilen İnsan Hakları ve Özgürlükleri Bildirgesi ile hareket özgürlüğü anayasal bir hak haline geldi. Fakat yine de ikamet yeri bildirimi zorunluluğu çeşitli biçimlerde devam etti.