Bayan

 

Metin Uçar

 

Tüm dünyada bilinen bir müzik aletleri ailesi vardır. İçine harmonika, akordeon ve bunların çeşitlemeleri girer. Rusların bu aileye kattıkları müzik aletinin adı ise bayandır. Bayan Rusya’da halkın ruhunu en iyi yansıtan bir müzik aletidir ve balalaykadan çok daha yaygın bir şekilde kullanılır. Halk müzik orkestralarının ayrılmaz parçasıdır.

Şimdi kısaca tarihçeye bir göz atalım. Tarihi antik çağlara kadar uzanan organ bu ailenin atasıdır denilebilir. Çalışma prensipleri hemen hemen aynıdır. Harmonika ve akordeon bu dev müzik aletinin minyatüre halidir diyebiliriz. 1892 yılında Bavaria’dan getirilen Alman harmonikasına Rus ustaları bazı teknik yenilikler eklerler. 20 yy’da Moskova’da üretilen harmonikaların sol klavyelerinde şaft sistemi kullanılır. Buna daha sonraları Moskova düzeni denir ki şimdi de kullanılan bir standarttır. 1906’dan itibaren Tula’da üretilen müzik aletleri en bilinenlerdir.

Gelelim bayan kelimesinin ne anlama geldiğine. Harmonika Rusya’ya geldiğinde ve Rusların verdiği yeni şekilden sonra ona yeni de bir isim konması gerekir. Bunun için en uygun isim Eski Rus dans ve şarkı tanrısı Boyan olur. Bayan adı çıkardığı seslerin özelliğinden dolayı artık tüm dünyada kullanılan bir isim haline gelmiştir. Farklı ülkelerde farklı isimler verilse de başına Bayan ismi konur.

Bayan ve bunun daha küçüğü olan hormon Rus kültürüne hemen girer. Müzik tarihçilerinin tespitlerine göre slav halkına özgü enerjiyi, canlılığı çok iyi dışa vuran bir enstrümandır. Öyle ki balalaykanın yanında kendine hemen saygın bir yer edinir. Bu enstrüman özellikle ülkenin içinde bulunduğu zor günlerde büyük rol oynar. 2. Dünya Savaşı’nda cepheye gönderilmek üzere binlerce hormon ve bayan üretilir. Her birlikte tüfeğinin yanında bu müzik enstrümanlarını taşıyan askerler görebilirdiniz. Savaşın mola verdiği anlarda hormondan çıkan melodilerin yorgun askerler için nasıl iyi geldiğini anlamak için Rus olmak gerekir.

Bugün bile özellikle köy ve kasabalarda bu müzik aletini kullanabilenler karşınıza çıkar. Rus ruh halini en güzel yansıtan melodileri dinleyebilirsiniz. Ben kendim böyle bir sahneye şahid oldum. Yılbaşı gece onikiden sonra canlanan hayat sabah saat 3’e doğru gelen bir akrabanın bayanı sayesinde ikinci bir soluk alır. Bunu yazdım da Rusya’da yeni yıl gecesi sabah beşten önce yattığımı hatırlamıyorum. Ama o ayrı bir yazının konusu olsun! Bu arada İnsan Rusya’yı neder sever? Yazımı okuyanlar hatırlayacaklar. Burada aldığım müzik aletlerinden biri de minyatür bir hormon idi. Yani biraz klavyelerine basmışlığım vardır.