‘Ukraynalıların kökeni’ polemiği

Kaynak: https://medyagunlugu.com/

 

Tarihçi James Pearce’in Ukraynalıların kökeniyle ilgili olarak Moskova’da yayımlanan Moscow Times gazetesinde çıkan makalesinin geniş özeti…

 

Ukrayna’nın 1991 yılında bağımsızlığını kazanmasından sonra Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin’in yakın danışmanı, Başbakan Birinci Yardımcısı Gennadiy Burbulis, “Ukrayna’nın bağımsızlığının geri alınamaz bir gerçek olması zihinlerimizde kabul edebileceğimiz bir şey değil” demişti.

Yine de o dönemdeki Rus hükümeti, üst düzey askeri yetkililerin ve Moskova Belediye Başkanı Yuriy Lujkov gibi politikacıların Kırım’ın alınması ya da Ukrayna topraklarının yeniden şekillendirmesi gibi çağrılara direndi.

Ukrayna’yı bağımsız bir ülke olarak kabullenmekte zorlanan sadece askerler ya da politikacılar değildi; ünlü muhalif yazar Aleksandr Soljenitsin de dokuzuncu yüzyıldan sonra ortaya çıkmış ayrı bir Ukrayna halkından söz edilmesini “yeni icat edilmiş bir yalan” olarak nitelemişti. Soljenistsin ayrıca, Ukrayna ile Rusya’nın acımazsızca bölündüğünü söylemiş ve Kafkasya’daki toprakları dışında Rusya, Ukrayna, Belarus ve Kuzey Kazakistan’ın katılımıyla bir “Rus Birliği” kurulmasını önermişti.

Ukrayna’nın bağımsızlığının kabullenilememesi kısmen, çok az tarihçinin önem verdiği 1654 tarihli Pereyaslav Antlaşması’ndan kaynaklanıyor. 13. yüzyılın başındaki Moğol istilası Kiev Knezliği’ni (dükalık) bölmüş, yerel prensler yeni derebeylerinin üstünlüğünü kabul etmek ve onlara haraç ödemek zorunda bırakmıştı. Moskova yakınlarındaki küçük prenslikler güçlerini birleştirmeye ve haraç ödememeye başladı. Korkunç İvan Kazan Hanlığı’nı yendi ama bir öfke patlaması anında oğlunu öldürünce çarlığı bocaladı ve eski hanedan son buldu. Polonya’nın Moskova’yı yenmesinin ardından başa Mihail geçti ve böylece Romanovlar dönemi başladı. 17. yüzyılın ortalarında Rusya artık genişlemiş ve güçlenmiş bir devletti.

Kiev, 1240 yılındaki Moğol istilası ile yok edilmişti ama güçlü bir lider olan Galiçyalı Daniyel, Kiev ve Galiçya’nın da aralarında bulunduğu toprakları ele geçirdi. 1253 yılında Rutenya Krallığı’nın ilk kralı olarak taç giydi.1579’da Polonya-Litvanya Birliği, krallığın topraklarının çoğunu ele geçirse de Kazaklar (*) ve Rutenyalı köylüler isyan ederek Kiev’i ele geçirdi, 1648’de Kazak Hetmanlığı’nı (devlet) kurdu.

Pereyaslav Antlaşması Çar’a bağlılık karşılığında Kazak Hetmanlığı’na askeri koruma sağladı. Bu, Ukrayna’nın doğusunu ve Kiev’i Rusya’ya bağlayan siyasi bir birlikti. Kazakların özerkliğini korumasına izin verildi; Kiev Metropoliti ise Moskova’ya değil, Konstantinopolis’e bağlıydı. Ukrayna kısmen bağımsızdı ve örneğin kendi dış politikasını izleme hakkına sahip değildi.

Bu, yoğun polemik yaratan bir konu. Ukrayna tarafına göre, Kazak Hetmanlığı’nın kurucusu Bohdan Hmelnitski içinde bulunduğu zor durumdan geçici bir kurtuluş yolu olarak gördüğü için anlaşmayı imzalamak zorunda kalmıştı. Aslında Osmanlı İmparatorluğu, Polonya-Litvanya Birliği’ne karşı Kazaklara koruma sözü vermiş ama tutmamıştı. Hmelnitski Osmanlılara daha fazla güvenemeyeceğini hissettiği için Ortodoks Moskova’yı doğal müttefik olarak görmüştü.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 2021 yılında kaleme aldığı makalede, Hmelnitski’nin 1654 yılında Zaporijya’yı ve bütün Rus Ortodoks dünyasını büyük gücü altına aldığı için Çar Aleksey Mihailoviç’e teşekkür eden mektubuna atıfta bulundu. Yani Putin’e göre bu, Kazakların kendilerini Rus Ortodoks olarak tanımladığı anlamına geliyordu.

Çağdaş Rus tarih kitaplarında ilk Romanovlar Rusya’yı felaketin eşiğinden döndürerek devletin gücünü tesis ederek Rus topraklarını kurtaran kahramanlar olarak söz edilir. Bu çerçevede Pereyaslav, Ukrayna ile Rusya’nın yeniden birleştiği antlaşma olarak görülür. Ders kitaplarında, belgesellerde, kilise sözcülerinin açıklamalarında hatta Rus yetkililerin Telegram paylaşımlarında kullanılan dil Ukraynalılarla Rusların hep tek bir ulus olmasına, tarihsel ve ruhani açıdan aynı ulusun parçalarını oluşturmalarına vurgu yapar.

O nedenle çoğu kişi için Rusya’nın Ukrayna’da düzenlediği “askeri operasyon” tarihi düzeltmenin bir yoludur, ağır bedel ödenen korkunç bir işgal değil.

(*) Kazakistan Kazakları kastedilmiyor.

Manşet görseli: Pereyaslav Antlaşması’nın 300. yıl dönümü anısına 1954 yılında Sovyet Posta İdaresi tarafından çıkarılan pul.