Bir Rus romanı okur gibi

Elif Dastarlı,
Radikal




Çarlık Rusyası'ndan resimler Pera Müzesi'nde...
Yaşlı köylülerin, açlığın ve savaşın resimleri Bolşevik Devrimi'nin de habercisi...

1861 yılında toprak köleliğinin kaldırılmasıyla Rusya büyük bir değişim yaşar. Köylüler görece özgürleşir, ama kapitalistleşme ve burjuvazinin gelişmesi karşısında fakirlik sefalet derecesine ulaşır. Dostoyevski, Tolstoy, Turgenyev ya da Gogol gibi büyük edebiyatçıların tüm dünyayı etkisi altında bırakan çarpıcı eserleri, bu ‘acı’ gerçekten beslenir. Rus resim sanatı ise edebiyat kadar popüler olmamış ancak en az o kadar etkileyici eserlerle ezilenleri anlatır.

İşte bu dönemin birbirinden seçkin eserleri ilk kez Türkiye’de sergileniyor. ‘Çarlık Rusyası’ndan Sahneler: Rus Devlet Müzesi Koleksiyonu’ndan 19. Yüzyıl Rus Klasikleri’, bugünden itibaren Pera Müzesi’nde. Küratörlüğünü Rus Devlet Müzesi Müdürvekili Evgenia N. Petrova ve Tayfun Belgin’in yaptığı sergi, 1917 Sovyet Devrimi’ne kadar Rus halkının kaderini ve kederini izlemek bakımından kaçırılmayacak bir fırsat.

İlya Repin, Venetsianov, Pavel Fedotov, Vasiliy Perov, Nikolay Yaroşenko, Vladimir Makovski ve Kasatkin gibi sanatçılara ait 65 eser yer alıyor. Bünyesinde bulundurduğu 360 bin eserle büyük bir görkeme sahip St. Petersburg’daki Rus Devlet Müzesi’nden seçilen eserler arasında Repin’in ‘Volga Kıyısında Burlaklar’ gibi başyapıtları da var.

Yaşayacağı büyük devrimler öncesi toplumsal gerginliği yükselen Rusya’yı sanatçılar bir tiyatro sahnesi gibi tuvallerine aktarmış. Resimlerin sert gerçekliği izleyenin iliklerine işliyor. Savaşın, yoksulluğun olabildiğince gerçekçi biçimde aktarıldığı eserler, dönem Rusya’sının panoramasını gözler önüne getiriyor. Yırtık giysiler içinde dilenen fakir çocuklar, savaşa gönderilen köylü gencin ailesine vedası, tarlada çalışan ihtiyarlar veya düşkünler evinin sakinleri… Çernişevski’nin “Güzel olan hayatın ta kendisidir” sözlerinin canlı birer kanıtı gibi algılanmış ve vicdanları harekete geçirmek için idealize edilmişler. Bunların yanı sıra toprak ağasının veya zengin tüccarın düğünü ya da çöpçatanlık anının tasviriyle bu hayatların gösterişliliği de birer parodiye dönüştürülmüş. Zaman zaman fotoğrafik bir anlatıma ulaşan bu resimler sanatçıların atölyelerde, zaman zaman modellerle, çokça düşünerek ve titizlikle kurgulayarak ortaya çıkarılmış.

Serginin bütünü son derece etkili, ama İlya Repin yine birkaç adım öne çıkıyor. Etrafındaki gerçekliğin doğal olarak tuvale yansıdığını söyleyen realizmin bu büyük ismi büyük bir resmiyle sergide yer alıyor. ‘İşte Enginlik!’ adlı resimdeki fırtına içinde coşkuyla salınan genç kız ve delikanlının resmi, biraz Alman romantiklerini de çağrıştırırken, sanatçının ideal dünya hayalini ortaya koyuyor.

Kandinsky izleri

Sergideki peyzajlar, resim tekniğinin sınırlarının ustalıkla zorlandığı sahneler olarak okunabilir. Arhip Kuindji’nin ‘Kırağı Üzerinde Güneş Lekeleri’ ya da Valentin Serov’un ‘At Arabasında Köylü Kadın’ adlı soyuta yaklaşan resimlerinde büyük Rus ressam Kandinsky’nin ipuçlarını görmek mümkün. ‘Çarlık Rusya’sından Sahneler’, 20 Mart’a kadar görülebilir.

***

Rusya edebiyatını resimlerle okuyalım -

SİBEL ORAL -Taraf

Çarlık Rusyası’ndan Sahneler, 19. yüzyıl Rus resmini Pera Müzesi’ne taşıdı. Sergi, Rus edebiyatının tuvale yansımış hali...

Biri size; “Rus edebiyatını Pera Müzesi sergi salonlarında okuyabilirsiniz” dese eminim inanmazsınız. Ama bugünden itibaren Pera Müzesi’ne adım attığınız anda kendinizi Tolstoy’un, Gogol’un, Dostoyevski’nin satırları arasında bulabilirsiniz.19. yüzyıl Rus resminin Repin, Venetsianov, Fedotov, Popov, Perov, Yaroşenko, Makovski gibi büyük ustalarının başyapıtlarını Çarlık Rusyası’ndan Sahneler: Rus Devlet Müzesi Koleksiyonu’ndan adlı sergide görebilirsiniz. Bizden söylemesi; sergiyi gezerken dönemin Rusyası’nı hemen her yönüyle anlatan eserler ve onların ele aldığı konular sizi Rus edebiyatı eserleri okuyormuşcasına içine alabilir...

Repin’in Burlakları
Eserlerin en önemli özelliği 19’uncu yüzyıl Rusyası’nın tarihini, sorunlarını ve kültürünü yansıtması şüphesiz. Eserlerdeki savaş, yoksulluk, çocuklar, askere uğurlananlar, halk eğlenceleri ve kadın konuları dönemin bir özeti niteliğinde. Sergi’nin en önemli sanatçısı olan İlya Repin’in tabloları göz kamaştırıcı olmakla birlikte Rus realizminin de en somut örneği. “Benim için Gogol’ün, Belinski’nin, Turgenyev’in, Tolstoy’un idealleri hâlâ yaşıyor. Mütevazı çabam, vargücümle düşüncelerimi gerçeğe yaklaştırmaktır” diyen Repin’e göre gerçeklik öylesine acımasız ki, kendisinin de nakış motifleriyle vakit geçirmeye vicdanı elvermiyor. Repin, serginin en önemli tablolarından 1879 tarihli Askere Uğurlama adlı tablosunda, 1877-1878 Rus-Türk Savaşı’ndan esinlenmiş. Tabloda savaşa giden askerin belki de son kez gördüğü ailesiyle vedalaşma anındaki çaresizlik ve duyduğu acı muhteşem verilmiş. Aynı şekilde önemli olan diğer bir tablo ise; Volga Kıyısında Burlaklar. Repin bu eserinde Rus halkının içindeki dayanma gücü ve azmi anlatıyor. Yeşil ve kahverengi renklerin hâkim olduğu tablo Rus resim sanatının en önemli eserlerinden biri olarak görülüyor.

Kadınlar ve eşitsiz evlilik
Rus resim sanatının diğer bir odak noktası olan kadınlar ise trajik hikâyeleri su yüzüne çıkarıyor. Genç kızların kendilerinden oldukça yaşlı, soylu adamlarla evlendirilmesi ve çok erken dul kalmalarını konu edinen bu tablolar da toplumsal adet ve geleneklerin trajik sonuçlarını gözler önüne seriyor. Firs Juravlev, Sunağın Önünde, Akim Karneyev’in Eşitsiz Evlilik ve Pavel Fedotov’un Genç Dul isimli tabloları bu durumu en ince ayrıntısına kadar renk ve çizgilere yansıtıyor. Aleksey Maksimov’un Kör Usta’sı, Valeriy Yakobi’nin Dilencinin Paskalyası, Karl Lemoh’un Yeni Arkadaş’ı ise dönemin köy yaşamını ustalıkla resimliyor. Siz tüm bu resimlere bakarken, tabloların kompozisyonları size aynı resimde birden fazla hikâyeyi anlatıyor, bu sayede de bir tabloya dikkatle baktığınızda kendinizi bir Rus romanı içinde bulabilirsiniz. Aman dikkatli okuyun, çünkü, az ileride Tolstoy portresinde büyük usta sizi izliyor olacak.

Sergi bugünden itibaren 20 marta kadar Pera Müzesi’nde izlenip, okunabilir...

***

Yukarıdaki haberlere şaka niyetine ilave bir not:

"Sovyetler Sonrası Rusyası'dan Resimler"

"Çarlık Rusyası'ndan resimler" haberleriyle ilgili yukarıdaki Repin(Илья Репин)'in ünlü resminin("Bargehaulers on the Volga river",1870-73) photoshop'lanmış aşağıdaki örneği ise "Sovyetler Biriiği Sonrası Rusyası'dan Resimler" ismiyle düzenlenebilecek ironik bir başka serginin içinde yer alabilir herhalde.