Kaynak:
http://www.turkrus.com/
Mustafa Kemal Yılmaz'ın kaleminden: 8 Nisan 2017
tarihli bu video kaydından Nâzım Hikmet araştırmacısı, sevgili Melih Güneş
sayesinde haberdar oldum. Kayıt Nâzım Hikmet’in 115. doğum günü ve İvan
İvanoviç var mıydı yok muydu piyesinin 60. yılı anısına Valentin Pluçek’in
müze-evinde düzenlenen etkinlikte gerçekleştirilmiş. Pluçek 1950’lerin ikinci
yarısında Nâzım Hikmet’in İvan İvanoviç var mıydı yok muydu, Demoklesin Kılıcı
ve Enayi piyeslerini sahneleyen yönetmen.
Etkinlikteki davetlilerden biri de Rus canlandırma ustası
Yuri Norşteyn, kendisinden ve Nâzım Hikmet’in sanatına duyduğu ilgiden söz
etmiştim. Norşteyn etkinlikte bir konuşma yapıyor. Söylediklerinin çoğu daha
önce de bildiğim, hatta Moskova’da ve Suzdal’da bizzat kendisinden dinleme
şansı bulduğum şeyler.
Ama bu konuşmada benim için yeni olan yönler de var:
Norşteyn, Rusların son büyük şairi ve 1987 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi İosif
Brodski’nin (1940-1996) Nâzım Hikmet’ten etkilendiği iddiasında. Norşteyn gibi
dikkatli bir gözlemci böyle bir iddiada bulunuyorsa bize kulak kabartmak düşer.
Hikmet ve Brodski siyasi yelpazenin zıt kutuplarında duran
şairler olsa da hayat hikayelerindeki ortak noktalar gerçekten de az değil.
İlki “Sovyet olduğu için” Türkiye’den kaçmak zorunda kalırken, ikincisi “Sovyet
olmadığı için” Rusya’yı terk etmeye mecbur ediliyor. İkisi de ağır kalp
rahatsızlığından mustarip, ikisi de sürgün ve en nihayetinde ikisi de kendi
memleketlerinde vatandaşlıktan çıkartılıyor.
Norşteyn kıyas için önce Nâzım Hikmet’in Otobiyografi
şiirinin Rusça çevirisini, sonra da Brodski’nin “Ya vhodil vmesto dikogo zverya
v kletku” şiirini okuyor. Otobiyografi‘yi iyi bildiğimiz için burada
tekrarlamaya gerek görmüyorum. Ama hafızasını tazelemek isteyen varsa şu
bağlantıyı takip edebilir.
Brodski’nin hayat hikayesinden, Sovyetler Birliği’nde
uğradığı kovuşturmalardan, aldığı cezalardan, önce ülke içine, sonra da dışına
sürülmesinden ve kalp hastalığından izler taşıyan şiirinin çevirisi ise şöyle:
Vahşi bir hayvan gibi oturmuşluğum da var kafeste,
kazımışlığım lakabımla cezamı barakada çiviyle,
deniz kenarında yaşayıp oynamışlığım da rulette,
ve frak giyip yemek yemişliğim şeytan bilir kiminle.
Dünyanın yarısına baktım bir buzulun üstüyle,
üç kere boğulayazdım, bıçak altına yattım iki kere.
Bıraktım memleketi beşikten beri beslendiğim sütüyle.
Toplansa şehir kurar beni unutanlar bir yere.
Bozkırları dolaştım, hatırlayan Hun naralarını,
şimdi yeniden moda oluyor hala giydiklerim,
çavdar ekip katran kapladım tahıl ambarlarını,
içmediğin ne kaldı derlerse, sade “Sek su” derim.
Gardiyanın gözleri girdi rüyama, olmadım müdahil,
sürgün ekmeği yuttum, ağzımda ne türkü, ne şarkı.
Çıkmayan ses kalmadı gırtlağımdan, çığlık dahil;
Şimdiyse fısıldıyorum: geçiyor işte yaşım kırkı.
Ne diyebilirim ki hayata dair? Uzun çıktı şansıma.
Sadece acıyla dayanıştım bugüne kadar.
Ama kilit vurulmadığı sürece ağzıma,
içinden sadece ve sadece minnet çıkar.
(1980)
Norşteyn’in de işaret ettiği gibi, bu şiirin Otobiyografi ile pek çok kesişim noktası olduğu açık. Peki İosif Brodski, Nâzım Hikmet şiirlerini okumuş mu?
Hiç kuşku yok. En büyük kanıt, kendi şiirleri. Örneğin 1960
tarihli Kniga (Kitap) şiirine şöyle başlıyor:
“Bana mutlu sonla biten bir kitap yollayın…”
Nâzım Hikmet
Sonra da “mutlu sonla biten” bu kitabı tarife koyuluyor.
Brodski’nin yakın arkadaşı, yazar ve şair Yevgeni Reyn‘le
1990 yılında yapılan bir söyleşide, Reyn tanıştıkları dönemde Brodski’nin
İnostrannaya Literatura (Yabancı Edebiyat) dergisinde çıkan çeviri şiirleri,
Nâzım Hikmet ve Yannis Ritsos’u okuduğunu aktarıyor. Reyn bir başka söyleşide
Nâzım Hikmet’in adını bu kez Pablo Neruda ile birlikte anarak Brodski’nin o
dönem bu şairleri okuduğunu, hatta bu yüzden tartıştıklarını söylüyor. Reyn’in
sözlerinden o yıllarda Brodski’nin Rus geleneğinin peşinden gitmek yerine “a la
latin amerikan” şiirler yazdığı anlaşılıyor. Üçüncü bir söyleşide ise bu defa
açık açık Brodski’nin “Neruda ve Hikmet’e öykündüğünü” söylüyor.
Peki tüm bu hikaye önemli mi?
ŞAİRİN
PORTRESİ - Wikipedia'dan
1940 yılında doğan Brodsky yazmaya henüz 18 yaşında
başlamıştır. 1964 yılı Mart ayında Arkhangelsk'e çalışmaları anti-Sovyet bulunduğu
için 5 yıllığına sürgüne gönderilmiştir ancak kasım 1965 yılına kadar burada
kalmıştır. 1972 yılında sınır dışı edilip, kısa bir süre Viyana ve Londra'da
kaldıktan sonra ABD'ye yerleşmiş ve 1977 yılında Amerikan vatandaşı olmuştur.
1987 yılında Nobel Edebiyat Ödülü kazanmıştır. 1996 yılında 55 yaşında
ölmüştür.
Brodsky günümüz St. Petersburg şehrinde dünyaya gelmiştir.
Annesi çevirmenlik babası ise Sovyet donanmasında fotografçılık yapmaktaydı.
Leningrad kuşatması Brodsky çocukken meydana gelmiş, kuşatmanın zorlu
koşullarından kaynaklı ileriki yaşlarında çeşitli şağlık problemleri çekmiştir.
15 yaşında okulu bırakmış ve denizaltı akademisine girmeye çalışmış fakat
başarısız olmuştur. Bu başarısız denemesinden sonra hekim olmaya karar vermiş
bir süre bir morgta ve çeşitli görevlerle bir hastanede çalışmıştır. Eş zamanlı
kendini eğitmeye başlamış, İngilizce ve Lehçe öğrenmiştir. Şiirlerine olan
ilgisinden dolayı daha sonra arkadaş olacağı Czesław Miłosz'un şiirlerini
çevirmiş, yine aynı dönemde klasik felsefe, din, mitoloji ve anglo-amerikan
şiirine ilgi göstermiştir.1960'ların başlarında Sovyet karşıtı Leningradlı
nostaljik yazarlar bir altkültür oluşturmuşlardı. Brodsky de bu düşünsel
gruplara katılmıştır. Daha sonra Brodsky hakkında Sovyetler Birliği karşıtı
olduğuna dair Leningrad gazetelerinde suçlayıcı yazılar yazılmıştır. Sonrasında
1963 yılında aynı şuçlamayla hakkında mahkeme açılmıştır.
1963 yılında Brodsky 23 yaşındayken hakkında açılan dava
özellikle gazeteci ve insan hakları savunucusu Frida Vigdorova'nın çabaları
sayesinde Batı'da büyük yankı uyandırmıştır. Brodsky'yi desteklemek amacıyla
Rusya'da ve Batı'da kampanyalar düzenlenmiştir. Dönemin yazarları tarafından
Brodsky hakkında açılan bu dava kişi ve devlet arasındaki mücadele olarak
yorumlanmıştır. Leningrad mahkemesinin Brodsky hakkında Vatan haini olarak
değil fakat Parazit (topluma katkı sağlamayan, elinden geldiği halde iş sahibi
olmayan) olarak hüküm vermesiyle sonuçlanan süreç sonunda Brodsky 5 yıl süreyle
ağır çalışma kampına sürülmüştür. Sürgüne gönderilmesinin öncesinde çeşitli Leningrad
gazete ve dergilerine yazılar yazmakta, serbest yazar olarak çalışmaktaydı.
Buna rağmen mahkemenin hakkında Parazit olarak hüküm vermesi çalışmamasından
değil yazarlar sendikasından bağımsız olarak çalışmasına dolayısıyla atanmamış
olmasına yorulmuştur. 1965 yılında 5 yıl olarak verilen cezanın 18 ayını
tamamladıktan sonra Leningrad'a dönmesine izin verilmiştir.
1972 yılında Sovyetler Birliği'nden sınır dışı edilmiştir.
Bir süre sonra ABD'ye yerleşmiştir. Önce Michigan Üniversitesi'nde daha sonra
New York'ta çeşitli üniversitelerde çalışmıştır. 1977 yılında ABD vatandaşı
olmuştur. Aynı dönemde şiirleri, yazıları, ve eleştirileri New Yorker ve New
York Book Reviews başta olmak üzere çeşitli dergi ve gazetelerde
yayınlanmıştır. 1981 yılında MacArthur Ödülü, 1986 yılında Oxford
Üniversitesi'nden onursal doktora ve 1987 yılında Nobel Edebiyat Ödülü
almıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder