Bolşoy’un perdeleri

Samih Güven

Kaynak: https://samihguven.blogspot.com/

Sanatın hayatı anlamak, anlamlandırmak, insanları eğitmek ve zevk vermek gibi bir işlevi var. Başarılı toplumlarda sanat, ekonomik altyapı unsurlarıyla at başı gidiyor ve okulları, insan kaynağı ve gösteri mekanlarıyla belli bir derinliğe de sahip oluyor.

Bir sahne performansı sırasında açılan perdelerse yalnızca o gösteri için yapılan sahne hazırlığını, oyuncuları ve kostümlerini göstermiyor aslında, yüzyıllarının birikim ve çabalarını da gündeme getiriyor.

Perdeler her an yanı başımızda, olağan hayatın sıradan bir parçası gibi görülüyor bazen. Oysa ayıran ve birleştiren, saklayan ve açığa çıkarandır onlar. Kalın bir otel perdesi olmak da vardır, saten bir tül perde de. Ama örneğin Bolşoy gibi tarihi bir tiyatronun ana sahnesinde boy göstermenin farklı bir anlamı, ağır bir sorumluluğu olmalı.

Çünkü büyük ve tarihi tiyatroların her zaman özel perdeleri bulunuyor. Sahne hazırlıklarını seyircilere hissettirmeyen yalıtımda, desen ve tasarımlarıyla göz alan ve dönemlerin hakim anlayış ve kültürünü görkemli şekilde gündeme getiren misyonları oluyor.

Bolşoy Tiyatrosu Moskova’nın ve aslında bütün Rusya’nın en önemli kültürel sembollerinden biri. Hatta Dimitri Medvedev’in 2011’deki yeniden açılış töreninde söylediği gibi Rusya’nın ulusal hazinesi. Tarihi, misyonu, mimarisi, akustik özellikleri, opera, bale, tiyatro ve diğer sahne sanatlarına yaptığı katkılar açısından dünya çapında bir mekan.

Tiyatro’nun internet sayfasındaki misyon bölümünde şunlar yazıyor: “Rusya’nın Bolşoy Tiyatrosu devletimizin ve onun kültürünün en önemli sembollerinden biri oldu ve olmaya devam edecek. O; ana ulusal tiyatromuz, Rus müzik kültürü geleneklerinin taşıyıcısı, dünya müzik kültürü açısından bir merkez ve ülkenin sahne sanatlarının gelişmesi için bir mızrak başıdır.”

Bu önemli mekanın arkasındaki isimse Büyük Petro’dan sonra Rusya’da eğitim ve sanat konularına en çok kafa yoran çarlardan Büyük Katherina’dır. Yaşamı ve icraatlarıyla Rus tarihine damga vuran Katherina 1776 yılında Prens Pyotr Urusov’a Moskova’da tiyatro gösterileri, bale ve diğer sahne sanatlarının icra edilebileceği bir mekan oluşturulması konusunda imtiyaz veriyor. Tiyatro farklı mekanlarda varlık göstermeye başlıyor ilk zamanlar.

Mimar Joseph Bove tarafından tasarlanan asıl tiyatronun açılışı ise 20 Ekim 1856 tarihinde Çar II. Aleksander’ın taç giyme töreni sırasında yapılıyor.

Yangınlar, bombalamalar geçiyor başından. Örneğin 22 Ekim 1941 yılında bir bomba düşüyor ve özellikle lobi bölümü önemli ölçüde zarar görüyor. Savaş zamanının sıkıntıları ve kış nedeniyle restorasyona geç başlanabiliyor ve tiyatro 1943 sonbaharında yeniden açılıyor.

Son ve önemli restorasyon ise 2005 yılında başlıyor ve Tiyatro 28 Ekim 2011 tarihinde yeniden hizmete giriyor. Resmi rakamlara göre 21 milyar Ruble (yani yaklaşık 688 milyon $) harcama yapılıyor.

Yeniden perde meselesine gelince, imparatorluk dönemi, Bolşevik devrim ve Sovyet Rusya dönemi ve komünizm sonrasında hakim siyasi anlayışa göre sürekli değişime uğruyor Bolşoy’un perdeleri. Zaman içindeki farklı tasarım ve sembollerden sonra 90’lı yıllarla asıl özelliklerine geri dönüyor.

1917 devriminden sonra imparatorluk perdeleri kaldırılıyor ve 1920'de bronz renkli kanvas yeni bir perde asılıyor. 1935 yılında Fyodor Fyodorovsky tarafından doğal ipek ve metalik iplik karışımı yeni bir perde tasarlanıyor. Çok ince bir altın tabaka ile kaplanıyor. Bir tondan fazla ağırlığında ve 500 metrekare yüzölçümüne sahip oluyor perde. Üzerinde Kiril alfabesiyle SSCB ve üç önemli tarih yazıyor: 1871 - Paris komünü, 1905 - İlk Rus devrimi, 1917-Ekim devrimi.

Fyodor Fyodorovsky tarafından tasarlanan ve 1955’den 90’lı yıllara kadar geçerli olacak altın renkli yeni bir Sovyet perdesi söz konusu oluyor. Perde  Sovyet ikonografisinin tipik unsurlarını içeriyor: buğday kulaklar, orak ve çekiç, beş köşeli yıldız ve Kril alfabesiyle SSCB.

1990’ların sonunda ise perde tekrar yenileniyor ve aslına geri dönüyor. Bu defa, ana unsurlar olarak çift başlı imparatorluk kartalı, Saint George ve ejderha kullanılıyor ve SSCB yerine Rusya yazılıyor.

2005 yılından itibaren ilk ve asıl özellikleri dikkate alınarak yapılan son yenileme sırasında perde kumaşının yaratılışı, dünyanın en iyi üç dekoratif kumaş üreticisinden biri olan Rubelli'ye emanet ediliyor. Kumaş doğal ve modern malzemeden yangına dayanacak şekilde yapılıyor. Her iplik altın kaplamalı bir metal folyoya bağlanıyor. 

Rusya’nın ulusal hazinesi olarak görülen Bolşoy Tiyatrosu’nun perdeleri 162 yıldır açılıp kapanmaya devam ediyor. İpliği, tasarımı, desenleri değişse de Rus sahne sanatlarına yılmaksızın  katkı sağlıyor.

2011 yılında yeniden açılışı sırasında 85 yaşındaki Natalya Tiyistina şunları söylüyor: “Bolşoy, Bolşoy olarak duruyor işte, o bizim mucizemiz.”