Osmanlı izleri

Taha Akyol
Milliyet, 26 Mayıs 2010

TARİHÇİ İlber Ortaylı ile ünlü Kızıl Meydan’dayız. Arkamızda muhteşem “Aziz Basil” kilisesi... Kazan Hanlığı’nın 1552’de mağlup edilerek yıkılması şerefine Korkunç İvan’ın yaptırdığı kilise... O yıldan beri eski Altın Ordu’nun bütün toprakları artık Rusya’nındır.
Ortaylı anlatıyor:
- Kazan tahtında Süyüm adlı Bike (kadın sultan) vardır. Kırım Hanı Devlet Giray’la evlidir. Rus ordusu ateşli silahlara sahip. Süyüm ile Devlet Giray’ın ordularında ateşli silah yok. Osmanlı çok uzakta, gönderdiği yardım yetişemiyor. Kazan-Kırım ordusu yeniliyor...Sonra Osmanlı’nın Don ve Volga nehirlerini kanalla birleştirip donanma gönderme teşebbüsü de başarısız kalıyor.
Kazan Hanlığı’nın muazzam topraklarını fetheden Müthiş İvan, zafer şerefine bu muhteşem kiliseyi yaptırıyor ve kiliseyi yapan iki mimarın gözlerine mil çektiriyor; bir daha böyle bir harikayı inşa edemesinler diye!
Kazan doğumlu Lenin’de Tatar kanı olduğunu Zeki Velidi Togan yazıyor. Dünyada saf ırk yoktur.
Gagarin’in kızı
Ve Kremlin’deyiz, Kremlin “kale” veya “sur” demek. Rusların ünlü astronotu, uzaya giden ilk insan Yuri Gagarin’in kızı Elena Gagarinova, Kremlin Saray Müzesi’nin müdürü. Sarışın, güzel ve biraz soğuk bir kadın... İlber Ortaylı ile düzenledikleri basın toplantısında Ortaylı’dan “muhteşem insan, büyük tarihçi” diye bahsediyor.Topkapı ile Kremlin arasındaki “kültür mübadelesi”ni, karşılıklı olarak açılan sergileri anlatıyor. İlber Ortaylı irticalen Rusça konuşuyor; Rus medyası hayran...Sonra Osmanlı eserlerinin teşhir edildiği müzeye geçiyoruz. Bayan Gagarinova ile konuşuyorum. Üniversitede sanat tarihi okumuş, uzmanlık alanı Rus ve Avrupa sanat tarihi... Sorum üzerine şunu söyledi:Türk sanatı üzerine çok az çalıştım. Ama bu sanatın görkemini görüyorum. Osmanlı sanat tarihini daha yakın inceleyeceğim.
Gagarinova, teşhir edilen Osmanlı eserleri hakkında Rus TV kanallarına açıklamalar yapıyor.

Hürrem Sultan’ın portresi
Sergide Rus TV kanalları uzun çekimler yaptılar, sanat tarihçilerinden görüşler aldılar. En çok ilgilendikleri eserlerden biri, Kanuni Süleyman’ın âşık olduğu eşi, Rus asıllı Hürrem Sultan yani Roksalan’ın portresi...
CTO adlı televizyonun muhabiri sevimli Nadya Belova’ya takılıyorum; hanginiz daha güzelsiniz?
“En güzel” diyerek Roksalan’ı işaret ediyor.
Hürrem Sultan ve Kanuni hakkında verdiğim kısa izahatı İngilizce bilen bir Rus muhabir Rusçaya çeviriyor.
Sergide benim en çok dikkatimi çeken, Tekeli Ahmet’in 1600’lü yıllarda yaptığı kurmalı mekanik saat... Çini gibi işlenmiş sanatlı bir ekran, zamanı gösteren akrep... Yelkovan o zaman bilinmiyor. Arkasında bir cep saati büyüklüğünde mekanik cihaz... İlber Ortaylı’ya aynı yüzyıldaki Avrupa saatçiliğini sordum, “Saatçilik o zaman çok özel bir zanaat, standardı olmadığı için mukayese zor ama Tekeli’nin saatindeki mekanik, çağına göre çok ileridir” diyor.
Mukayeseli tarih bilimi gibi değişik kültürleri tanımak insanın ufkunu açıyor. Rus artık “Moskof” değil, medeniyetlerden biri ve dostumuz...