Rusya Büyükelçiliği, Türk-Sovyet ilişkilerinin bilinmeyen yönlerini aydınlattı

Rusya Federasyonu'nun Ankara Büyükelçiliği, Türkiye ile Rusya arasındaki diplomatik ilişkilerin kuruluşunun 90. yıldönümünde, Kurtuluş Savaşı yıllarında Türk-Sovyet ilişkilerinin bilinmeyen yönlerini gün ışığına çıkarttı.

Rus Büyükelçiliği, Türkiye ile Rusya arasındaki diplomatik ilişkilerin kuruluşunun 90. yıldönümü dolayısıyla "Yeni Rusya ve Yeni Türkiye İşbirliğinin İlk Adımları" ve "1920-1930'lu Yıllarda Rus-Türk İlişkileri" başlıklı Türkçe-Rusça özel bir kitapçık yayınladı. Rusya devlet arşivlerinden özel fotoğraflara da yer verilen kitapçıkta, Rusya-Türkiye ilişkilerinin o yıllardaki karşılıklı diplomatik ilişkileri ve iki ülkenin bir birine karşılıklı yardımları anlatıldı. "Geçen yüzyılın 20'-30'lu yılları Rus-Türk ilişkileri açısından benzersiz bir dönemi teşkil eder" ifadesinin kullanıldığı kitapçıkta, Kurtuluş Savaşı yıllarında Rusya'nın (Sovyetler Birliği) Türkiye'ye yaptığı yardımlar kalem kalem anlatılıyor. Rusya'nın Kurtuluş Savaşı veren Türkiye'ye yaptığı bu yardıma karşın, Anadolu'daki Hükümeti'nde Rusya'ya karşın aynı duyarlılıkta olduğu ifade ediliyor. Kitapçıkta, Rusya'nın Kurtuluş Savaşı'nda Ankara Hükümeti'ne yaptığı yardımlar şöyle anlatılıyor:

RUSYA'NIN ANKARA HÜKÜMETİNE YARDIMI-
"Sovyet resmi verilerine göre, 1920 tarihli mutabakatlar uyarınca ve 16 mart 1921 tarihli Antlaşma'nın gereği olarak 1920-1922 yıllarında Rusya'nın Novorossiysk, Tuapse ve Batumi limanlarından Türkiye'ye 39.000 tüfek, 327 makinalı tüfek, 54 top, 63 milyon fişek 147.000 top mermisi vs., Türkiye'nin doğu sınırlarından ise, 1918 yılında eski Rus Ordu sunun bıraktığı askeri malzeme sevkedilmiştir. 1921 yılında "Jivoy" ve "Jutkiy" adlı iki avcı botu hibe edilmiştir. Sovyet Hükümeti, Ankara'daki iki barut fabrikasının kurulmasında yardımcı olup ayrıca fişek fabrikası için gerekli teçhizat ve hammadde sağlamıştır. Bunun yanı sıra 1920 yılında Müsteşar Y.Y.Umpal-Angarskiy başkanlığındaki Sovyet diplomatik misyonu, Moskova görüşmeleri sırasında Türk tarafına vaadedilen 200,6 kilo külçe altını TBMM temsilcilerine teslim etmiştir. M.V.Frunze, kimsesiz şehit ve gazi çocukları için bir yetimhanenin kurulması amacıyla Trabzon'da Türk makamlarına 100 bin altın Ruble vermiştir. S.İ.Aralov Nisan 1922'de seyyar basımevi ve sinema teçhizatının alınması için Türk ordusuna 20 bin lira hibe etmiştir. Aynı zamanda birkaç parti silah teslim edilmiştir. 3 Mayıs 1922 tarihinde Sovyet Rusya'nın Ankara Temsilcisi S.İ.Aralov, 1921 Antlaşması'nın imzalanması sırasında vaadedilen 10 milyon altın Ruble tutarının son dilimi olan 3.5 milyon altın Ruble'yi Türk Hükümetine teslim etmiştir."

KITLIK İÇİNDEKİ Rusya'YA ANADOLU YARDIMI-
Rusya'nın tüm bu yardımlarına karşın, Anadolu Hükümeti'nin de kıtlık içindeki Rusya'ya yaptığı yardımda anlatılıyor. Kitapçığın bu bölümünde şu ifadelere yer veriliyor:

"Bu bağlamda çok az bilinen bir gerçeği unutmamak lazım. Anadolu'daki hükümet aynı duyarlılık içindeydi. Mustafa Kemal, o dönem kıtlık içinde bulunan Rusya'ya yardım yapılmasıyla bizzat ilgilenir, zahire depolarındaki hububatın yüzde 40'ına el konularak Karadeniz kıyılarında bulunanların açlığını hafifletmek üzere Rus milletine armağan edilmesini emreder ve V.İ.Lenin'i bu konuda bilgilendirir. Yardımlar sadece erzak olarak yapılmaz, Anadolu bütün fakirliğine rağmen, Rusya için para da toplar. Böylece iki ülkenin yönetimleri ve hakları, açlığın ve yokluğun yüklerini birlikte paylaştılar ve o zor yıllarda birbirinin yardımına koştular."

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ-
Kitapçıkta, 1920-1930 yıllarındaki iki ülke arasındaki siyasi, kültürel ekonomik ilişkiler de detaylı biçimde anlatılıyor. Türkiye'de ilk film festivalinde "Potemkin Zırhlısı"nın gösterildiği belirtilen kitapçıkta, Mustafa Kemal'in şahsi talimatıyla Rusya ve Türkiye arasında yeni tip ilişkilerin oluşturulması ve geliştirilmesine yönelik ilk adımların anısının 1928'de İstanbul Taksim Meydanı'nda dikilmiş olan heykel kompozisyonu ile ebedileştirildiği belirtildi. Kitapçıkta Taksim'deki tarihi heykel için "T.C. kurucusu Atatürk'ün Türk-Rus ilişkilerine verdiği önemi her türlü tarihi belgeden daha iyi bir şekilde göstermektedir" denildi.

RUS ARŞİVLERİNDEKİ İLGİNÇ FOTOĞRAFLAR-
Bu arada, Türkiye-Rusya arasındaki diplomatik ilişkilerin tarihinin anlatıldığı kitapçıkta, Rusya Federasyonu Sosyal ve Siyasi Tarih Arşivi ile bazı kurumların arşivlerindeki bazı fotoğraflara da yer veriliyor. Kitapçıkta Rusya Temsilciliği'nin Ankara'daki ilk binası ile 1927'de Ankara'da düzenlenen, Atatürk ve İnönü'nün yanısıra dönemin Rus Büyükelçisi Y.Z. Surits'in de bulunduğu diplomatik resepsiyon gibi etkinliklere ait fotoğraflar da yer alıyor. Sabiha Gökçen'in Moskova Merkezi Havacılık Kulübü'ndeki fotoğrafı ile Erzurumlu kadın kahraman Kara Fatma'nın Trabzon'da Sovyet konsolosluğundaki fotoğraf kitapçıkta yer alıyor.